МАХIАММАД-ХIАЖИ ДАКIНИЙН УТЛАЙ
Поможем в ✍️ написании учебной работы
Поможем с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой

 

Ттул буттауссил арс МахIаммад-ХIажи увну ия 1925 шинал 16-нний март зурул. Жул буттахъул МахIаммадов ЦIаххуй ва МахIаммадов ХIажи оьрмулул мюрщинува нину-ппугу ливтIуну, цала мачча-гъаннал буттал, уссурварал хъуни бувну, оьрмлул дагьаймунил-дитаймунил щаллу бувну бия, яни оьрмулувун личин бувну бия. Ттул буттал ЦIаххуйл ва МахIаммадхIажинал буттал ХIажиналгу цачIу цавай къатраву оьрму бувтуну бия 1935 шинайн бияннин. Аьпа баннав цал МахIаммадхIажи ия оьрмулул чIивисса унува аькьлу-кIулшилул итххявхсса, жанналул-чурххал оьвхъусса, данмур-дитанмунил пикри лавайсса.

Ванал хъунмасса хIурмат бикIайва цала мачча-гъаннащал, ляличIисса хIурматгу, дакIнин утаву дикIайва цала буттауссия – хьхьичIа-хьхьичI Ккуллал шяраву хьусса коммунист ЦIаххуйнаяту, ганал районналун ва халкьуннан мюнпатран дурсса чIярусса давурттаяту.

Буттал кIанттул цIанисса дяъвилий унува ччя-ччяни ссаламрал чагъар бучIайсса ттучIангу.

Дяъви къуртал хьуну махъ МахIаммадхIажи ия къуллугъ буллай Гайсин, Львов шагьрурдай Украиннаву. Цува чув къуллугъ булларчагу, чув ухьурчагу МахIаммадхIажинан цала нину-ппу, мачча-гъанми хъамакъабитайва.

1950 шинал армиялия зана хьувкун даврин увххуна бухгалтерну МахIачкъалалийсса войсковая частрайн.

Колхозрал председательну зузисса чIумал МахIаммадхIажинал чIалачIи бувна цува цукунсса даву дувугу, цукунсса пагьмулул инсан цува уссарив.

Колхозниктурал цала бувсса захIматрал бурувгуну колхозраяту ласайва: найрал ницI, ахъулсса, калан, яттил, оьлил нис, нагь, дикI, къама ва м.ц. ХIакьинусса кьинигу Ккуллал шяраву чIявусса колхозниктал бур 1960-1965 шиннардийва лавсусса урожай къалмул сурду ва чугьаллу бувцIуну ябуллай. Ми гьарца аваданшиву щаллу шайва МахIаммадхIажинал хъинну захIматсса чIярусса отраслирду дусса, ларайсса кIулшиву шяраваллил хозяйства дачин дан кIулсса уну тIий.

МахIаммадхIажинал чулухунмай, ванал дуллалисса даврийн хъуннасса аякьагу, хIурматгу бикIайва ччарчан колхозниктурал чулуха, ччарча хIукуматрал давурттай каялувшинна дуллалиминнал.

На зий уссияв хъунама экономистну «Транссельхозтехникалий», директорну уссия Абакаров Р.А. МахIаммадхIажи учIайссия жучIан. Ва жучIана учIаву жул ххаришиву дикIайва. Ванал жущал маслихIат бувну, давриву ххуйсса даврил совет байва. МахIаммадхIажинал чIявусса дус-ихтивартал бия, ччарчан республикалий, ччарчагу республикалул кьатIув. МахIаммадхIажи хъинну абурсса хасиятрал заллу ия, ларайсса инсаншиву дусса коммунист ия. Ца чIумал, 1969-1970 шинну духьунссия, нагу, МахIаммадхIажигу най буру Лениннул площадрайх, хъирив лаюнни Обкомрал секретарь Щейхсяидов Щейхсяид, жущал салам-каламгу бувну, МахIаммадхIажинахь увкунни: «Була ттучIан аьрза, на вин къатри щаллу данна МахIачкъалалий, вил оьрчIру-душру бурхха», – куну. Микку МахIаммадхIажинал барчаллагьгу куну, цалсса къааьркинни увкунни. Шикку чIалачIи дурна МахIаммадхIажинал коммунистнал инсаншивугу, хIалимшивугу.

МахIаммадхIажи ия хъинну дакI тIиртIусса, дакIнил, пикрилул аваданшиву дусса инсан. МахIаммадхIажинал дяъвилул чIумал дуллусса орден-медаллу дакъа, цала бувсса захIматрахгу дуллуну дур чIярусса бахшишру: орден Ленина, кIира орден Трудового Красного Знамени ва шанна мусил медаль ВДНХ-лул. Ва увчIун ия делегатну 22-мур съездрайн КПСС-рал ва депутатну Верховный Советрал РСФСР-данул.

МахIаммадхIажинал оьрму хъанай бур эбратну ялун нанисса никиран. Ванал тарбиягу бувну, лараймур кIулшивугу дуллуну, оьрмулул ххуллийн тIайла бунни шама арсгу, шанма душгу.

 

Дандахъал МахIаммадхIажи ЩайхахIмадов,

 

ПАХРУЛИЙ ДАКIНИЙН УТАРА

 

МахIаммад-ХIажи ХIажиев ттун кIул хьуна, яъни жул кулпатран гъансса инсан хьуна, 1943 ш. июль зуруя шихунай. Гьамин, вана ва чIумал ттул хъунама уссу Магьдигу ванащал ва цайминнащалгу Ккулату хушрай фронтрайн лавгуна. Вайннащал ялагу Ккулату Аскандаров Загьиди, Рамазанов Хан, Аьлиев ЯхIиягу буссия. Вай циняв зана хьуна, ттул уссу фронтрая зана хьунсса талихI къавхьуна.

Ттул нину арс Магьдиная дакъагу, цамагу арс – Муслиннуя, кIивагу ссил арсурварая – ПирмахIаммадлуя, ХIажиная, ласнал уссил арс ЩайхахIмалия, ласнал ссил арс Шамиллуя ва цаймийгу укунма та дяъвилул лавкьусса Ккуллал чиваркIунная зума тIинна дикIайва.

МахIаммад-ХIажи, дяъви къуртал хьуну махъгу, 1950-ку шиналнин тийхва къуллугъ буллайна ия. Ва ттун дакIний ливчIунни, цанчирча МахIаммад-ХIажи къуллугъ буллай ивкIсса Винницкаллал областрайсса Гайсин тIисса шагьрулий 34-чинсса гвардейский миномётный бригадалуву 1951-1952 шиннардий навагу къуллугъ буллай уссия.

МахIаммад-ХIажи ия чурххалгу оьвхъусса, симанналулгу авурсса, инсаннащал хъяй, пиш тIий акъа хьунакъаакьайсса, дакI аьчухсса адамина. Цал уттигу учин, ттун. чIава жагьилнан ва ккаккан, ванах уруган цукуннив пахру, ххаришиву дикIайва, ттула уссищалгу дяъвилий ивкIсса унутIийяв къакIула.

1953-ку шинал на кIийлчингу аьралуннаву къуллугъ буллан лавгра. Тиха учIаннин (1956 ш.) МахIаммад-ХIажи ттун колхозрал правлениелул председательну лявкъуна.

Ванал хIарачатрайну Ккуллал колхозран Бабаюртлия дуллуну дия 1200 га аьрщарал, мийннувату ишла дуллалисса 877 га.

Жу, 11 ккулиоьрчI Хасавюртлий механизатортал хъанай буссия. Ца чIумал МахIаммад-ХIажи жула училищелувун увкIун ккавккукун, жу лап ххари хьуру, колхозраву механизатортурал бригада бан ччай ухьунссар, тIий. Татаюртуллал МЖС-рал техникалий бригада бувну, жу – студентътал ххари хьуру.

1957-ку шинал жу къуртал бувну училищегу, МахIаммад-ХIажинал заявкалийн бувну, МахIачкъалаллал № 1, Буйнакскаллал № 2 училищердаягу бувцун, Татаюртлий цачIун хьуру.

Колхозрахьхьун дуллусса аьрщи дия хансса лухччи. Ва кIура даян дан багьлай бия къурнийн. Бригадирну ия ЩайхIасанов Исмяил. Къюркъуллул къатIри ца метралул куртIну бихлай, марцI буллан багьлай бия. Хъирив – гъайтIий, дугьан хIадур дуллан. Ва давриха зий бия ттул уссу МихIран бакIчисса Сулакьуллал МТС-рал бригада.

Жулла колхозравасса инсантал бакъассагу, Шуниясса Адам бакIчисса бригада бия хъуру дугьлай. Карашиял бригада, Исмяил бакIчину, ппиринж бугьлай. АрхIалва шагьнал лачIагу бугьлай бия.

Шикку, тти зура хIисав дара, МахIаммадхIажинан цикссаннахь миннат бан, хьхьичI ацIан, тавакъюв бан багьлай бивкIун бурив Бабаюртлийсса вай давуртту сантирай дачин даншиврул. Лаккуй, Бакреслийгуяхха давуртту дачин дуллан багьлайсса.

2200 гектар аьрщарая мюнпат ласланшиврул бачIвасса авлахърай циксса давуртту дакъахьунссияв: инсантуран минарду, къама бичин складру, ризкьилун ппаллу.

Шиккува бусан, хьхьичIва 1951-1952 шиннардий, нагу яттихIухчуну уну Бакреслий, яттинсса лазуннарал, лухччал тагьар кьияма къулайсса дия. «Къызыл чубугъ» тIисса ва цаймийгу люцерналияр личIийну мюнпат чансса бакъасса урттуя бувсса ххалал хъунисса бакIурду бия. Лухччай аваданшиву дуну, гай яттин бичинвагу аьркин къашайва. Хаснува Кумалуву – инсаннал лахъшиврийсса къамушгу.

41082 га аьрщарай та чIумал 42000 яттин, 400 балчаннун ва 1000 лухIи ризкьилун лазуннарал щаллушинна дан захIматну бакъая.

Амма 60-ку шиннардий гьарзад даххана хьуна: бухлавгуна ххалабакIув, чан хьуна лухччай ххяххайму.

АрулцIалку шиналлив, лухччинуща бухIан захIматсса чIявусса ризкьигу буну, лухччайн шатригу багьну, рахIматгу чанну буллай, щин къадишаймий кIанттурдайсса лухччив ччурччуну, лухIи аьрщарайн кIура даруна. Мяйжаннугу цIу щуну ччурччусса хханссия (77-ку шинайн дияннин).

Бабаюртлий хьун дурмур: къама, люцерналул ххулу – гьарзад гилун тIайла дуклан багьуна.

МахIаммад-ХIажинан багьуна, хъунисса харжигу буккан буллай, цаймий районнай, республикалул кьатIув – Ставрополлайгу гьурттуну ххулу буллай, машан ласлай лазуни, ризкьи ядуллан.

Шиккува бусан, Бабаюртлия 1500-1600 т къалмул, 48 гектардания ппиринж, 24 га лухIи тIутIул дургьуну чяхир, 27 га багъирдавасса ахъулсса. Ккуллал жямат бютI учин бувссия гьар чулуха аьркинмунил.

ТIайлассар, цуксса чIявусса захIмат ва чулухунмай МахIаммад-ХIажинал булларчагу, вай давуртту дуллай ванал канилу буссия: 150 яттихIухчу, ттуршахъул шофёр, 50 механизатор, 1500-2000 къурнил зузалт, чарил, тIаннул, муххал усттартал, м.ц.

Гьаксса ччива ляличIийнува дакI марцIну, хьхьу-кьини къакуну зий, захIмат буллай бивкIмийннал цинявннал цIарду кIицI дан, амма захIматри.

Халкь колхозрал лагма лавгун зий бия, муниву цанма мюнпат бушиву кIулну. Ккул – буттал буттахъая шихунмайсса захIматчитал, ризкьичиталли. Мийннал каялувшиву дангу усттаршиву, бюхъу, пагьму МахIаммад-ХIажиначIа ххиша-ххишаласса бия. Мунан ххуйну кIула инсаннащал маз лякъин. Хъама къабитайва цайнна жяматрал ларайсса вихшала дурну душиву. Мудангу чул бищайва заместительтурайн, специалистътурайн, отраслирдал каялувчитурайн.

Цаппара дакIнихтуну колхозраву зий бивкIсса ризкьичитурал цIарду кIицI къадурнугу къабучIир.

Мурачуев МахIмуд, Кьубалаев Аьли, МахIаммадов Алункъач, Мурачуев Рамазан, Мурачуев Аьлил, Аьдуев Рамазан, Аьдуев НурмахIамма, Закаев Аьли, Закаев Рамазан, Закаев Аьбдуллагь, Амираьлиев МахIамма, Кьурбидаев АхIма, ЩайххIасанов Аьли, ЩайххIасанов Гъазималик, ЩайххIасанов МахIа, Щайх-хIасанов Исрапил, Дахьхьаев Ибрагьим, Щамхалов Халид, Щамхалов Магьди, Щамхалов Исмай, Нажаев Аьбдул, Къаяев Рамазан, Вазиев Аьду, Аьлиев ХIадис, ХIайдарбегов Рамазан, Исакьов Оьми, МахIуев Рамазан, Къулиев Рамазан ва чIявусса цаймийгу, оьрмулухун тIиний кунма, яттиха къуллугъ буллай бивкIсса ризкьичитал.

На багъишла итанссара тIий ура махъмийгу хьхьичIунсса хIухчалтрал, дояркахъал, къурнил захIматчитурал цинявннал цIарду кIицI къадурну тIий. Хъунав хьуну ура, бигьану бакъар.

Яла хъунмур хъар цайнна ларсун зий бия механизатортал. ХьхьичI зун байбивхьусса: ЩайхахIмадов МихIран, Исмяев МахIаммад, Магьдиев НухI, АьбдурахIимов Аьбдул, хъирив: МахIаммадов Кьурбан, Мусиев Гъази, МахIаммадов Жамал, Аккуев ХIажи, Гъазиев Аьли, ХIажирамазанов Жамал, Кьурбанов Кьадиаьли, Мутаев Рамазан, Мурачуев Оьмари, Чихунов Халил, Оьмаев Халид, Оьмаров ХIажимахIаммад, АхIмадханов Хан, Мусиев ХIажимирза, Ушанов ХIасанбаг, ЩайхахIмадов МахIаммад-ХIажи, АхIмадов АхIма, Далиев Нураттин, Мяммаев Багъатир, Шапиев Шапи, МахIаммадов МахIаммад (Алункъачхъал), Ибаев Юсуп, Щайх-хIасанов Шамиль, Мирзаев Кьурбан ва м.ц.

КIицI къабувну къабучIисса бия Бабаюртлий щин дихьулт: Амиров ХIамид, Мяммаев Аьбдул, Аьбдуллаев Муса, Къарачаев Рамазан, КьурбайтIаев КьурбайтIа, Буржунов Аьбдул, АхIмадов МахIамма (Баццу), АхIмадов МахIамма (Оь), Буржунов Аьду, Аьлиев Кьурбан, Щамххалов Рамазан, Аьбдуллаев МахIамма ва цаймийгу.

Бабаюртлий каялувшиву дуллай хъунисса захIматру бувсса: Щайх-хIасанов Исмяил (ванащал Шяпиев Кьуби), Рамазанов ХIасан (Джабраилов Шагьи), Рамазанов (Шагьи), Худиев Шагь (Шагьи), ХIусайнов МахIаммад (Шагьи), Джабраилов Шагьи (Амираьлиев Сулайман). Яла махъ гилу хъунаману Шагьи Джабраилов уссия, пенсиялийн укканнин. Колхозраву, хаснува Бакреслий, Бабаюртлий дуллалисса давурттал, хъунмур хъар цайнна ларсун, урчIа кану зийна икIайва ХIасан Рамазанов. Колхозрал сий яларай дагьан къадитлай ванал уксса захIмат щилчIав къабувссар.

МахIаммад-ХIажинал дуллалимуниву муданмасса чул бищай кIанттуну бия специалистал: Мурачуев МахIамма, Рамазанов Юсуп, МахIаммадов Юсуп, Буржунов Мяъсуд, СалихIов Рамазан, Исакьов Малик, Оьмаров Шяъван, Къулиев Гьарун, Кьадинаев Гьарун, МахIаммадов МахIамма; шофёртал: Аьзиев Мусттапа, Аьзиев Кьагьдина, ХIусайнов Рамазан, ХIусейнов Мирза, Пирузиев Рамазан, СайдахIмадов Рамазан, Кьадинаев Кьагьдина, Кьадинаев МахIамма, АьбдурахIимов Аьбдул, АьбдурахIимов Аскандар, Луъманов Саэд, РахIимов Гьарун, Далиев Ибрагьим, Гьубулов МахIмуд, Буржунов Аьду, Чупалаев Магьди, Башир, Гьубулов Кьурбан, Гьубулов Абакар, Кьубанчиев Ризван, м.ц.

МахIаммад-ХIажинал жяматрал хъинбалларан дурсса чIярусса давурттаву дуссар укунссагу. Бакреслий къутаннай 1000 гъаттара бусса ферма цIуну дан дуруна. Шиккусса 240 ттизайсса оьлища кIилийну гьарзасса накI ттизайссия, буч бувну бавххусса гъаттарайгу – Лаккуйссаннуяр кIилийну ларайсса кIушиву дикIайссия. Шиккува нагь-нис дайсса цехгу тIивтIун буссия.

МахIаммад-ХIажинал бюхъу-тяхъанил хIал кIул бансса ишну хьуна 1958-ку шинал ятту Лаккуйнмай куч бувну нани ххуллий ящур дияву – «бараний фронт». Сайки щалва жямат бувккун буссия мий ххассал буллай.

Ца цамургу. Бакреслий лухччайн шатри багьну бия. Къурахшиврулгу ччуччин дурсса 41082 гектарданийн. Гай лухччив гукунна лирчIссания, колхозрал маэшатрал бакIрачIан ци бучIанссияв къакIула.

МахIаммад-ХIажинал, республикалул хъуниминнайхчIин ляркъун (Москавлийнгума лавгссия) ацIния ца азарда гектар аьрщарал хьхьирицI, чIумуйну дулун бувну, 20000 тта гикку щаллу бувссия. Ва учин бигьанугу, хIисав дара: хьхьирицI, бачIвасса авлахърай, яттин, хIухчалтран цIуну минардугу дуван багьлайссия. 1976-ку шиналнин гикку ятту ябуллай буссия. Гания махъ, 9 шинай кьавкьун бивкIсса Бакресуллал чуллайн рахIмат бувну, кIихалу кьабитан багьуна.

Ца укунссагу затгу кIицI бан. На Бакреслий трактордал бригадалул хъунаману ивтусса шинал, ттуй бурж бивхьуна кIинттулнинсса минарду дакьин дансса къамуш ттихIин, мий буххин, техника щаллу дан. 25 тракторданува сагъссарагу анжагъ ца дия. Ризкьилун дичайсса ............. лазуни мюрш дуллали бувссия, ......... хъуншиврул.

Гьарзад щаллу дан бювхъуна председательнал заместитель Юсуп Рамазановлулгу хIарачатрайну, яла захIматсса ппурттуву хъунаманал хъиривмийннаву хъинну хIарачат буллайна ия Юсуп. Хъуннасса дайшишруну хьуна тамансса механизатортал шофёрталну, тучанчиталну гьан битавугу. Даву аьрчча хъанай дия. Амма гьарзад щаллу дан бювхъуна.

КутIану учин, МахIаммад-ХIажинал дурсса чIярусса, ххуй-ххуйсса давурттая бусланмур чIявур.

Аьпабиву, азаруннихьхьун иривну ия. Амма. мукун урача куну, дан багьаймур къадурну къадитайва. Ахиргу, хъиннува авара уклан ивкIукун, председательшиву кьадиртун, парткомрал секретарьну зий уссия.

Навагу барану, бюхъайссаксса гьурттушивугу дуллай, МахIаммад-ХIажинал Ккуллал колхозраву жяматрал цIаний дурсса, яъни ванал каялувшиву даврийну дурсса, хъуни-хъунисса давуртту кIицI дулларчагума, ца щаллусса лу хьунссар.

На нава мудангу ххарину, пахру буллайна икIара ванал дуван дурсса вай давурттаву чIивисса-хъунмасса бияла навагу барт бигьин, ванащал архIал зун ттунмагу талихI хьуну тIий.

Навагу утти хъунав хьуну, МахIаммад-ХIажи дакIнийн утлай, муная, мунал инсаншивруя, дакI марцIшивруя, пагьму, бюхъу-тяхъа ххисса каялучишиву ккаккан ансса чIявусса затру чичин ччай буна, бюхълай бакъар. Ва ляличIийсса пагьму-гьунар бусса, мяйжаннугу гьар чулуха цикссаннангу эбратрансса, жяматран акъа чара бакъасса ххаллилсса инсан ия. Бунагьирттал аьпа баннавча цал!

МахIачкъала. 2010ш.

 

Дата: 2016-09-30, просмотров: 205.