ВАЙ ФЕРМАРДАЙ БАХХАНА ХЬУССА
Поможем в ✍️ написании учебной работы
Поможем с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой

ОЬРМУЛИЯССА БУР ВА ОЧЕРКГУ

 

Мазяйхъал Казбек

Ккуллал школалул учитель

Къяниятусса

 

ККУЛЛАЛ МАЩАЙ

Очерк

 

Жун ссапар багьуна Оьргърал шярава Ккулув бахьтта гьан. Бия март зурул махъва-махъсса гьантри. Баргъгу ялу-ялун гъели буллай, лагмава марххалтту баслай, зунттал хъачI-бакIайх оьлувкъусса щинал кьурукьру, вях-вях тIий, экьи най бия. Чани хъяхъа тIуннинма ххуллийн бувккун бугу бувххуну, ккашилгу хьуну, жул дакIру Щухьлавсса Ккуллал мащилийн диян анавар дуклай дия. Лагмара дия бизарсса, пашмансса зунттурдал бакIру. РатIавух най, вай бакIру дакъа, бюхттулми зунттурдувагу чIалай бакъая. Лагма-ялттугу я щархъув, я мащив, я ризкьи чIалай дакъая. Ахиргу, ахттая чул хьуну махъ, жу бувчIру ЩухьлайннаратIув. Бавчуру ратIух лавай. МикI баслай, ялу-ялун хъунна хъанай, анавар дуклакисса ратIнил чIунилгу жул дакIру, хъиннура бизар дарча дакъа, ххари дуллай дакъая.

Ахиргу, ца бакIуйн лахъайхту, ххал хьунни жун мащи. Рирщунни гъели накIлил янхь хIаласса парал тухъсса кьанкь. ЧIалай бур дояркахъулгу. Гай кув хъюрдавун бярчругу буккан бувну, гайннулсса буллай бур, кув бя чIулттай бихьлай бур, кув ххулиийх нанисса жуй тамашалий ларзулу бавцIуну бур. Цакуну буххаву ва ккашигу хъама бивтун, жу ша дири барду. Мащайн ва яттикъушайн нанисса хъамаличув хьхьичIа-хьхьичI ккаччал хьуна акьай. Ххявххунни жул хьхьичIунгу шанма загълунсса яттиккаччи. ХIап-хIап тIийгу бивкIун, ахиргу цивппа бизар хьуну, ккаччив паракьат хьунни. Бакъа ххуллийх вай ча най бурвав тIий, махIатталну буруглай бур жух дояркахъул.

– Ярий, буккано, ккаккано, чухтту най буру?

– Най буру тана та Оьргьуя.

– Оьргъуя? Мусил задру ласун лавгхьунссия. Туну ца-ца мусил чIисса жунгу булунссар жи.

Увккунни ларзула ца иминсса, лирцIусса симандалущалсса адамина.

– Чабувкру, – куну, жул карду дургьунни.

Ва ур Щухьлавсса мащилул бригадир Къарачаев Рамазан. Буххан бунну Рамазаннул жу цала къатлувун. Дояркахъул ва бригадир ялапар хъанай бур царай хъунисса къатраву, циняв къатрал хьулурдугу ца илкинсса тIиртIусса ларзулун буклай бур. Ца-ца къатлувугу ялапар хъа­най бур кIи-кIива ягу шан-шанма доярка.

Рамазаннул кулпат – Жавагьи, жу къатлувун буххавривун, анаварну хъамалушиннараха зун бивкIунни. Къатлул чIирттайх дур оьрчIи-кIурисса читлил чIирайхдахIурду дургьуну, щяв руртун дур, Ккуллал хъаннил щащайсса, оьрчIи хъа, къатлул дянивгу бур муххал пач. Бивхьунни жул хьхьичI столданий пачливу лахърулий бувсса ччатI, барт, оьлил нис, оьрчIи-кIурилул мураппа, дукьра хIанттил гьарацIи. (Ккул-хъусрачIа дукьра хIан тачIав чан къашай.) Яла-яла жун ххуй дирзунни, ттинин жура къадуркусса, оьрчIи-кIурилул мураппа.

– Дукира, дукира, чанихъул, – тIий бур, пиш-пиш тIий жухгу буруглай, жун мураппа ххуй дизлазаврий рязисса Жавагьи, – дукира, ми жула чурххангу бузссар тIарча.

– ЧIярусса дикIайрив шивах оьрчIикIури, Жавагьий? – цIухлай буру жу.

– Валлагь, чанихъул, дикIайр, гьакссагу хIара дикIайр. Хаснура та жул хьхьичIсса гьано. Ца укунсса бусалагума бикIайр... Ца къачагъ икIссар тIарчакьай гила жула Ккулату буттукьа боцуну, гагу хъарайх бищуну найча, яла кIиккун кIа гьано ивукун, кIушибу ванил, шибу цира ци дурбо куну, тIитIуну ххал бувсса, лёвхъссар тIар щала жанграл бо-овцIуну... Яла, нит... гьибий куну, ссибизуну щуну ччан ккуру битссар тIар буттукьа. Ганияр махъри тIар тикку тайксса оьрчIи-кIулу шайсса… – тIий, бакIра-бакIрах жухгу буруглай, пиш-пиш тIий буслай бур Жавагьи.

– Хула тти, ми аьркинсса магьри бакъарча, къия бун жун ххункI бува! – куну, Рамазаннул кулпат бяличIан бай.

– ЦIана, цIана... – тIий, цакуну ламусравунгу багьну, Жавагьи авара буклан бикIай. Ахиргу, ххункI хьуннийн ялугьлансса чIун жула дакъашиву бувсуну, жу Жавагьи паракьат барду.

– Ккуллал мащаву жулмур мащи яла хъуннамургур, яла хьхьичIунмургур, – буслай ур Рамазан цала хозяйстволий дакI-лякьа цIисса хозяйннан лайкьсса пахрулий. – Жул шикку шама хIухчихь буссар 161 оьл, 103 кьунча, 80 бярч. Укун чIярусса ризкьи царагу мащилий дакъассар...

– ЗахIмат шайхьунссар, Рамазан, вайксса ризкьи-кьинилий каялушиву дан?

– ЗахIмат ци хьуби, къашайр, – учай паракьатну Рамазаннул. – ТтучIа, зий чIярусса шинну хьусса, дояркахъул тамансса бур. ХьхьичIбами зузалтрал даву ххуйсса дикIайр. Жагьилмигу гьаксса дирисса бур. Зузалт хъинсса буний даву дан ци бур.

– Ярий, захIмат бакъагу бакъарча, Рамазан, – учай, чIун оьнна гьан къаритан жулавлул гьухъагу щашлай, тийнмайну щябивкIсса Жавагьил. – Хаснува утти, лазуни духлаглагийни. Ми лазуннаралсса буллай, гьакссагу хIаба ккаккайр Рамазаннул.

– Ризкьиния гьашину цукуннугу интнихьхьун дурккунни, – учай, щарссанил тIимунихгу мукссара къулагъас къадурну, Рамазаннул. – Жул зузалт бур ххуйсса зузалт.

ХIакьсса зузалан тачIавгу цала дурмур даву чIалан къадикIай. Амма жун кIула Рамазаннул захIматгу, ванал бажар-жигаргу. КIула, ласнал ца хъар дургьуну, жапари къакуну, мюрщисса оьрчIалссагу бувну, гайгу лайкьну тарбия буллай (вайннал хъунмур душ Имара Ккуллал дянивмур даражалул школалий хIадурбй классирттал учительницану зий бур), хьхьичIунну зузисса Жавагьилмур захIматгу. Жавагьи цайминнангума эбратрансса зузала бур. Агар пландалий шинай ца оьлища 1560 кг накIлил ттизин ккаккан дурну духьурча, ванил ттирзуну дур 1976 кг.

– Ярий, тти жиба Кьукьма Разухъаннийн бувххунма бикIаннув, жулгу буссарча къатри, бачи жуннийнгу! – тIий, жул ялун Ххадижат буххай.

Ххадижат Рамазанова бур ва мащилийсса дояркахъаву яла бугьарамур. Бусса оьрму кколхозрал ризкьилуха захIмат буллай лавгсса, дакI аьчухсса, хъярч-махсара ххирасса инсан бур Ххадижат. Ххадижат бакъассагу, ялагу бур ва мащилий чIярусса шинну зий ларгсса цаймигу дояркахъул. 21 шин хьуну дур Таман ЩайхахIмадовал ва мащилий дояркану зий. Вайкссара шинну шавай дур вара мащилий зий Муъминатлул ва Амму Исмяиловахъалгу. Цала оьрмурдаву цанма ччисса мурадирттайн биян хъит тIий, дуллалисса давриву цала талихI чIалай, цала жаннайгу хIайп къатIий, арулва барчаллагь учин лайкьну, зий-занай, захIмат бихьлахьисса инсантал бур вай.

Жу къатлуву ихтилатрай буна, цакуну гиха ларзула, баламанттал кунма, гюргутIи бувну душварал балай итабавкьунни:

Ттуруллив, лагь хьияра,

Ттул ссалам ласияра,

Ттиркьюкьаву кьюлтI бувну,

Ттул дуснахьхьун булара.

 

Зунтту бюхттулнийн гьуя,

Арду майданнийн гьуя,

Ттулгу вил хъирив гьуя,

Бирикъаяй къарчигъай...

Шайссияв жуща къатлуву бацIан, бувкру ларзулун. Цанния оьрчI, цанния душ хьуну, къавтIий бур ссурвал Уммугьани ва Мариян Алхасовахъул. КIивагу ссу, мяйва класс къуртал байхту, бувкIун бур шиккун зун. Вайннал ппу Алхасов Халикьгу Ккуллал колхозрал хьхьичIунсса яттихIухчу ур. Ччергъилу рирщуну бур Саржанат Бахмудова. 10 шин хьуну дур Саржанатлул дояркану зий. Ванил лас Бахмудов Рамазангу вава мащилий гъаттарахIухчуну зий ур.

Балай къачайсса, къавтIун къабизайсса душ Ккул-хъусрал мащай зун цавагу къалякъинтIиссар. ЦIанагу вай чIурдава ляличIину лахъну, кIюлану баллай бур Гулара Сулаймановалмур чIу. Щухьлавсса мащилий яла жагьилсса доярка бур Гулара. Ва зун бувкIун бур мяйва класс къуртал байхту.

Шиккува бур вайми дояркахъулгу: хьхьичIунсса ризкьичи Муъминат Гудова, Бадир Исяева, ПатIимат Ибаева, ванил душ Шюъбанат. ЩютIуххул чIунияр тIааьнни Амирова Паткал ва Халилова Раисатлул чIурду. Вай бур цIакьсса дустал.

Тяхъа дунни душварал ссувхIатрал жулми дакIругу. Магъмунсса Щухьлайннадарагу гъай-гъайтIи дурну, экьи най бур вайннал тяхъасса балай. Ккул-хъусрал душварал щихакIуй къалавхьхьуну, ляличIисса такьвалий, ляличIину зяй-зяй тIисса чIуний учай цалагу балай.

– Яртал, дягъу дугьну-за бурув, анх-анх къабикIун, бизлази къотIун! – куну, душварал жугу къавтIун бизлази бувру.

Ссят мукьра хьуну, ххюннийх зисса чIумал жу ххуллийн бувкру. ХьхьичI дия ттигу чанна-чанну 25 километра. Щухьлавсса мащи Ккулату яла архмур дур. Ххуллу бялахъан бан, тIутIи барду жухьвасса тран­зистор. Най дур лакку мазрайсса передача.

«...Гьарун Саэдовлул цIанийсса Ккуллал колхоз жула республикалийсса шяраваллил хозяйстворттаву яла хьхьичIунминнувусса цану хъанай дур, – буслай ур диктор. – Жула республикалий так ца Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозрал цIа лайкь хьунни Москавлив ВДНХ-лийсса Щалагу Союзрал ХIурматрал улттуйн лахъан дан ва урчIилчинсса ххюшинаву ккаккиялунсса захIматрахлу булун КПСС-рал ЦК-лул, СССР-данул Министртурал Советрал, ВЦСПС-рал ва ВЛКСМ-рал ЦК-лул чулухатусса ЯтIул ттугъ...»

ЩухьлайннаратIату жу ца зунттуйх лавай гьаз хьуну най буру. Шилава най буна чIалай дур кIий ца бакIуй Кащахмур мащигу. Илкинсса, дакI ххари дуллалисса дуниял тIитIай Кащахмур мащилия.

Бригадирналмур къатта бур кIийнмайну цуппалу, душваралмур – шилува. Бувхру душварачIан. Ва мащилий зий бур арулва доярка.

Цивппагу жагьилсса, 17–19 шинавусса душру бур. МарцIну, лазилавкьуну бивтун бур душварал цала къатри. ЧIирттайн ларчIун дур артистурал шакиллу, журналлая рирттусса личIи-личIисса суратру. ЧIавахьулттий дур «Огонёк» журналданул подшивка, тийнмайну чIамуй бур тамансса луттирду. Шикку бур лакрал чичултрал произведениярттугу, Аьрабнал ва Индиянал автортурал романнугу. «Огонёк» журналданул подшивкалий бур ятIулсса кьаландалух цаща шавай ххуйну «Песенник» тIий чивчусса шанма ганзсса тетрадь.

Вани-тания гъалгъа тIий, щябивкIун буру Билалова ПатIащал, Шапиева Маликатлущал, Аьлиева Паткащал. Душру цала оьрмулул яла ххуймур чIумуву бур. Ци бусарчагу, савав дакъанма, дакIнихтуну хъян бикIай цивппагу. Утти жуннагу дур лачIлай хъяхъаву. Хъяй буру вайннащал, личIину хъянсса цичIав бакъанугу, хъяй буру.

Хар-хавар бакъа нузгу тIиртIуну, къатлувун Саяли бувххунни. Амма, жуйн ящайхту, анаварну махъунмайва ливхъунни.

– Саялий, бачугъарий, вай вила учительтурал карду дугьан! – хъягу хъяй, хъирив оьвтIий бур душру.

– Дугьанссарча, къабикIигъартал! – баллай бур тиха цамур къатлува Саялил чIу.

Саяли гьашину жучIа урчIилчинмур классраву дуклай буссия. Ххюва зуруй дуклайгу бивкIун, яла, мютIий бан къавхьуну, дояркану лавгуна. Саяли бур машгьурсса яттихIухчил – Социалист ЗахIматрал Виричув НурмахIаммад Аьдуевлул душ.

Ца къищусса цIусса гьухъагу лавххун, бувкIунни Саяли. Цияхьур ва янна цIу дан лавгун бивкIун бур. БакIрай, нач хъанай, ссихI къадуклайгу бивкIун, ахиргу Саяли жул ихтилатравух хIала буххай.

– Туну, Саялий, дуклай хъинав, дояркану хъинав?

– Ссан аьркинсса дукруяв га, жигу кIибарду бишлай, ттухунмагу дяъбай, дояркануба хъина.

– Бизар хъанан къабикIарав?

– КъабикIара хъисгу. На жи бухро бийзар хъанан?

Саялил мукъуйгу ларчIунни жун циняннан хъяхъаву.

– Ассаламу аьлайкум! Чабувкру, къабукка-буккайсса, – тIий, увххунни фермалул бригадир Нажаев Ибрагьим.

ЧIун чIалсса дур, бачин чIунни тIий жугу буна, гуж бувну, буххан бувру Ибрагьимлул жу цачIанма. НенттабакI тIивтIуну кьамул бувру жу Ибрагьимлул кулпат – Наташал. АцIра шин хьуну дур жагьилсса ласнал ва щарнил ва мащилий зий. Ибрагьим – бригадирну, Наташа – дояркану. Кьимат бивщуну бур вайннал захIматран хIукуматралгу. ДукIу Ибрагьимлун «Днепр» тIисса мотоциклет пишкаш дурну дур, Наташан «Победитель социалистического соревнования» тIисса медаль дуллуну дур.

ЛичIину хъуннасса дакъар Кащахсса мащи. Шикку бикIанмагу 90 оьл ва 40 бярч бур. Амма Ибрагьим Нажаев бригадирсса ва мащи хъанай дур Ккуллал фермардаву хьхьичIун лирчуминнувасса цану. ДукIу ва гьашину тIурча так ца Кащахсса мащи лайкь хьуну дур занази ЯтIул ттугъ булун. Жагьилсса доярка – Билалова ПатIан «ХьхьичIунсса дояркан» тIисса Занази вымпел буллуну бур. Пландалийсса 1330-нин кIанттай, ПатIал ттирзуну дур 1740 кг накIлил.

Гьай-гьай, оьллаща чIярусса накI дучIан дангу, миннуха лайкьсса аякьа дангу хъунмасса бияла бур хьхьичIва-хьхьичI хIухчихь. Шайссарив дояркахъаща, цуксса цанма ччайнугу, ккашилну гьухъалдания зана хьусса оьллаща чIярусса накI ттизин? Ва мащилул гъаттарахIухчуну ур Кьубатаев МахIаммад. 15 шин хьуну дур ванал ва даврий зий. Ризкьилул хIалкьазия ххуйну кIулсса, дакIнихтуну захIмат буллалисса зузала ур МахIаммад. ХIукуматралгу бюхттулсса кьимат бивщуну бур ванал даврин. ДукIу ванан бахшишран «Жигули» тIисса автомобиль буллуну бур. Ванал кулпат Кьубатаева ПатIагу вава мащилий бур. 22 шин хьуну дур ПатIал дояркану.

ТIааьнну бур жун Ибрагьимлущал ихтилатрай. Лях-лях жул ихталатравух Наташалгу ца-ца махъ бутай. Гъалгъа тIий буру фермалул иширттая, ттигъанну бувксса лакрал чичултрал луттирдая. Цала чIун хьуний, ххирар Ибрагьимлун ва Наташан луттирду ккалан. Столданий бур, ттигъанну МахIачкъалалия Ибрагьим лавсун увкIсса цаппара луттирду.

– Жу ххункI бардуча, бачи тти ххункIру букан, – тIий, бувххунни жучIан ПатIа Билалова.

– Яр, ххункIгу циван барду, жу бувччуннухха.

– ХхункI гьанссагу бикIантIиссарча кIан, бачи.

ЧIунмур хавардаха хIисаврагу къархьунна ларгун ляркъуна. Душварал жунма бувсса хIурматрал хатир къалиян жу ххункI букангу лавгру.

Жу ххуллийн буккавривун, баргъгу зунттухун бахьлавгуна. Кьаркьсса урттул аьнтсса кьанкьгу гьавалувух ппив дуллай, бувккуна, хьхьев-хьхьевгу тIий, тIааьнсса дюхлулсса гъасу. Микку-тикку гьаннарав хъахъи бишлашисса марххалттанил кьютIру, гъарал щинал кьанкьгу ришлай, хIакьину-гьунттий бассан хIадурну бия. Утти жун вай кунниха кув лархьхьусса зунттурдал бакIурдугу бизарну чIалай дакъая. ДакI аьчухсса, яру чаннасса инсаннан бюхъайссарив кIа някIсса ссавнил лувсса кIантту бизарну ягу мискинну чIалан? Жул дакIругу аьчух дуруна, гай Ккуллал мащай захIмат буллай зузисса, гай ххаллилсса инсантурал, мунияту жун цIана жула буттал кIанттул тIабиаьтгу хъиннура аьжаивну, хъиннура хIикматну чIалай дия.

Тухъал бакIрайн жу бияйхту, цIан ларкьуна. Щала ссавту чаннасса, ливцIуну-марцIсса цIурттал дурцIуна. Гилу, жул лувсса дарагу, пперхха тIий, цIурттан лархъун дия. Га дия ца чIиви шагьруксса Ккуллал щар.

 

 

ВЕТЕРАНТАЛ

 

Ккуллал райондалийсса Ккуллал шяраватусса МахIаммадхIажи ХIажиев, Аьли Оьмариев ва СумбатIуллал шяраватусса Илларкьади ХIажикьурбанов – вай шамагу цала шяраваллавугу, райондалийгу, мунил кьатIувгу машгьурсса, чIявучин багьавай бусрав хьусса ва хIурматран лайкьсса гьалмахталли, шамагу дяъвилул ва захIматрал ветеранталли. Вайннал дакIнихтуну бувсса захIматрал барашинна дуллай дур хъазамирттай ларчIсса, дяъвилий ва обществалун мюнпатсса давурттай бувсса гьунардан дуллусса бахшиширттал.

1941 шинал байбивхьуну бур МахIаммадхIажинал захIматралмур оьрму, Ккуллал колхозрал счетоводну. 1943 шинал хушрай лавгун, сайки арулла шинай къуллугъ бувну бур Совет Армиялуву. Гьуртту хьуну ур дяъвилувугу. 1952 шиная шихунмаймур ванал оьрму бавхIуну бур Ккуллал колхозрацIун: бухгалтерну, председательну, хъунама экономистну, парткомрал секретарьну.

Щаллусса кьуния кIира шинал мутталий председательшиву, яла мяйра шинайгу парткомрал секретарьшиву дуллай, МахIаммадхIажинал хъинну чIявусса хъинбалдарансса давуртту дурну дур Ккуллал жяматран ва колхозран.

Щала республикалийгу, Союзрайгу, бяс-ччаллаву хьхьичIун личин дуллай, цикссагу Занази ЯтIул ттугъру ва хъунисса бахшишру ласун лайкь хъанай, машгьур дурссар колхоз. Чансса дакъар шяраву ванал дайдихьулийну ва хIарачатрайну дурсса строительствалул давуртту, агьалинал канил захIмат бигьа баврил, багьу-бизу ххуй баврил, маэшатрал кутак цIакь даврил чулухуннай дурсса давуртту. Ваналъяхха, цикссагу колхозниктал ай гай кунцIуллаву мичIакирттал ва бургъил халкь литIунссар, гикку хъуру къашайссар тIий буна, няй-няй тIий авцIуну, къутаннай хъу дургьуну, тIутIи бувгьуну, багъру бувну, Ккуллал колхозниктурал къатри лачIал, ппиринжрал, ахъулссаннул ва чяхирданул лахIлахIи бувсса.

Цала дакIнихтунусса захIматрайну МахIаммадхIажи лайкь хьуссар РСФСР-данул Верховный Советрал, цимилагу райондалул ва шяраваллил советирттал депутатну увчIин. Ва цIанакулгу райсоветрал депутатри. Ванан дуллусса чIярусса бахшиширттаву дур: 2-мур даражалул Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул орден, Лениннул, ЯтIул ттугълил орденну, 11 личIи-личIисса медаллу, РСФСР-данул ва ДАССР-данул Верховный Советирттал ХIурматрал грамотартту, ВДНХ-лул чулухасса цимирагу мусил ва арцул мюрщими медаллу ва чIярусса цаймигу бахшишру.

Цимирагу шинни МахIаммадхIажинал райондалийсса ветерантурал советрал председательшивугу дуллай. Ва уттигу бусравну ва хIурматрай ур жяматрал дянив. Арсру ва душругу оьрмулувун буккан бувну, оьрчIаягу ххари хъанай, чIумущал къуццу бан хIарачат буллай ур.

Аьли Оьмариевгу Ккуллал шяравусса ветерантурал хъунамари. Пенсиялий унагу, школалий учительну зий ур. Яла-яла чIярусса давуртту дурссар ванал жагьилми ватандалух ччаву дусса, миллатру ххирасса хьун баврил чулухуннай. Цимигу ккули оьрчIал дяъвилул училищарду къуртал бувну, хIаписартал шаву, школалий тарихрал ва кIанттул музей сакин баву ва цикссагу дяъвилуву «ятIатIар бакъа бат хьусса Ккуллал чиваркIуннал бакIрачIан бувкIмур кIул баву ва цаймигу дакIний личIансса, чIявучин мюнпатрансса давуртту мукъуйну ва иширайну Аьли хIала уххаврийнур дурсса. Ва хIакьинугу цала пасихIсса мукъуйну школалийгу, шяравугу тарбиялул давуртту дацIан дитлай акъари.

СумбатIуллал Илларкьадирив къакIулсса кказит буккултраву нажагьссагу акъахьунссар. Ва ур ниттила зун увсса кунасса захIматчи, жагьилтурал насихIатчи, хъуниминналгу маслихIатчи. Цанмагу оьна ацIан къакIулссар. ЦIанакулгу СумбатIуллал шяравату КунцIавсса фермалийнсса ххуллулсса, райцентрданийн дурцусса щиналсса буллай, дирирсса колхозрал давурттавухри усса.

Барча ветерантал, зул байрам, къаккакканнав махъа нанинан зу ккурхIусса дардру, захIматшивуртту, абадлий дакIний личIаннав зу талай ларсъсса Хъуннасса Ххувшавугу!

Гь. ХIасанов

«Илчи»

7 май 1993 ш.

 

 

ЛАВГМУР ДАКIНИН БУТЛАЙ

 

ТIайласса бур «лавгмунил жува тарбия буллай, хьхьичIунмай бачингу кумаг буллалиссар» тIисса учала. Мяйжаннугу, ца-ца чIумал жула оьрмулуву хьумур чIун ларгун махъ, дакIнийн бутлатиний дакIниву цукуннивсса ххаришиву хьун дай оьрмулухсса мякь ва дуллалимунихсса шавкь гьаз инай.

Вана, 1968-ку шинал декабрьданул ацIния урчIунний бувксса Ккуллал районналул «ЧаннацIуку» кказит. Му тIитIлатIисса чIумал, «ма букки шикку чивчумур» тIий иттав ххяхлахисса кунна, хъунисса хIарпирдай бакIгу дурну, рирщуну дур «Ккуллал жагьилтурал шадлугъ» тIисса хъун дакъасса макьала. Му дур республикалийсса бяс-ччалливу хьхьичIун ливчусса Гьарун Саэдовлул цIанийсса Ккуллал колхозрал комсомол организациялухьхьун Дагъусттаннал комсомолнал обкомрал чулухасса ЯтIул ттугъ тапшур баврил шадлугърая, та чIумал му кказитрал корреспондентну зий ивкIсса Щамххал Мударисовлул дурсса хъун дакъасса репортаж.

Дуккинну микку чивчумур дусса куццуй.

«… ЧIюлу бувну бия Ккуллал шяраваллил клуб. Тяхъану бия шивун бувкIцири комсомолтал, жагьилтал – махъсса колхозниктал ва колхозницахъул. Циняв ссавур дакъа клубрал сценалийн ялугьлай бия.

Вана ахиргу дайдирхьунни митинг. БувчIунни президиум. Миннавух колхозрал председатель, парторг, райкомраяссагу бия.

ВЛКСМ-рал Дагъусттаннал обкомрал цалчинма секретарь АьвдуллатIип ХIажиевлул тIитIин бунни цIусса ЯтIул ттугъ. Муний чивчуну бур «Абадлий цачIава битан – комсомолданул Дагъусттаннал обкомрал чулуха хьхьичIунсса комсомол организациялун».

– Гьалмахтал комсомолтал ва жагьилтал! – увкунни ХIажиевлул. – ВЛКСМ-рал Дагъусттаннал обкомрал баян бувну буссия ВЛКСМ-рал ххюцIалла шин шаврин цIа кусса хасъсса бяс-ччал. Муниву хьхьичIунсса кIану бувгьусса комсомол организациярдан булун куну буссия шанма ЯтIул ттугъ.

Жамирдайн бувну, вайннува ца ттугъ буллуссар Хасавюртуллал шагьрулул комсомолнал комитетран, ца – МахIачкъалаливсса заводрачIасса комсомол организациялун. Ца тIурча вана вари.

Гьалмахчу ХIажиев ттугъ тапшур буллан ивкIуна. Ликрай бавцIуна клубраву буцири. ЧIирттава личлан бивкIуна гурну ришлашисса хъатурдил лахъсса чIурду.

Ттугъ кьамул бувуна колхозрал комсомол организациялул секретарь Оьмари Суллуевлул. Кьамул бувсса ва ттугъличIа хIурматрал къаралданий бавцIуна колхозрал комсомол организациялул комитетрал член Халид ХIаммацаев, комсомолец – хьхьичIунсса механизатор Оьмари Оьмариев, хьхьичIунсса дояркахъул – комсомолкахъул Рукьи Кьадинаева ва Сумайсат Луъманова.

Ккуллал комсомол организациялул бивтсса ххуллуя, цIана дуллалисса давурттая ихтилатру бунни: Оьмари Суллуевлул, комсомолнал райкомрал кIилчинма секретарь МахIаммадкамил Шахмилаевлул, захIматрал ветеран ХIажимахIамма СултIановлул, фермалийсса комсомолтурал группорг Шуъбанат Пидуриевал ва цайминналгу.

Ва батIаврий комсомолтурал цIусса социалист буржру бакIрайн лавсунни.

Митинграл ахирданий хъуннасса концерт ккаккан дунни Ккуллал шяраваллил культуралул къатлучIасса самодеятельностьрал коллективрал…

Радиолух вичIи дирхьусса хIурмат бусса гьалмахтал, ва макьала укун кказитрай рирщуния шихуннай сайки зувиллий урчIра шин ларгун дур. Билаятрал комсомол организациялул бакIрачIан хIакьину бувкIмургу жунма чIалай бур. Ва репортажраву ихтилат нанисса Ккуллал колхозрал комсомол организациягу, гьалбатта, ччянира дакъа хьуну, духра ларгун дур. Гьай-гьай, шикку ихтилат нанисса абадлий цачIава личIан куну та чIумал вайннахьхьун тапшур бувсса ЯтIул ттугълил бакIрачIангу ци бувкIссарив жунма къакIулли. Амма Ккуллал шяравусса Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозрал захIматчитурал цIанихсса захIматрайну давриву ларайсса ккаккияртту хьун даврихлу цикссагу ттугъругу, дипломругу, хIатта «ХIурматрал лишан» орденнугума ларсусса Ккуллал колхозгу щала билаятрайх машгьурну унгу-унгуну силий дуссия. Цуксса хIайпнугу, утти мугу «мукунсса дуссия» тIун багьлай бур. Колхоз цурда духлаглай, цIагума экьи дуртуну дур. Перестройкалул буранналул «щала билаятрай хьхьичIра думур гьарзад зия дуллай», «колхозру давриву жува бяйкьуссару, ми зия дан аьркинссар», тIий демократътурал пикри бакъа дуллалисса реформардал щавщи ва колхозрайнгу къабивну къаливчIунни. ХIайп, ялагу хIайп ва хъун гъалатI итабакьин! Агь, яла пашман хьунтIиссархха! Амма нава аьйкьлай лявкъуния тIий ура. Гьаксса къаччива, ялагу къаччива ттула буттал шяраву укунсса тагьар!

Амма кIа макьалалуву цIарду кIицI дурсса гьалмахтуран (кIайннаятусса кув аьпалувух хьунугу бур). Ва бавсса захIматчитал Ккуллал колхозниктуран та шадсса чIун дакIнийн дутаврийн ххаришиву, пахру къабагьну къабикIанссар. Ялув цIарду кIицI дурсса та чIумалсса комсомолтуран Суллуевлун, ХIаммацаевлун, Пидуриеван, Кьагьдинаеван, Луъманован, Шахмилаевлун ва Аьвдуллаеван ссайгъатран итабакьлай буру Ккулатусса аьпабиву Къиза Оьмаровал щаллу буллалисса ва балайгу.

Гь. ХIасанов

Даградио

Ноябрь, 1997 ш.

 

 

Дата: 2016-09-30, просмотров: 220.