ВАНАЛ ХЪУНИ-ХЪУНИССА ДАВУРТТУ ДУРССАР
Поможем в ✍️ написании учебной работы
Поможем с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой

 

Гьашину февраль зурул 16-нний там хьунтIиссия жуна цинявннанагу бусравсса ккуллал ХIажиев МахIаммад-ХIажи ХIажиевичлун 80 шин.

Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву гьуртту хьума, республикалийх ххуйшиврий цIа ларгсса Гьарун Саэдовлул цIанийсса Ккуллал колхозрал хъунама, Дагъусттаннал Обком партиялул член, Совет ХIукуматрайсса цинярдагу колхозирттал Советрал хъунаманал хъиривчу, Ухссавнил чулухсса Ккавкказнавусса захIматраву хьхьичIун ливчми бавтIсса совещаниялий гьурттугу хьуну, ихтилатгу бувма, КПСС-рал 22-мур съездрайн увчIсса вакил, РСФСР-данул Верховный Советрал депутат, Лениннул, кIира захIматрал ЯтIул Ттугълил, чIярусса дяъвилул орденнан ва медаллан лайкь хьума, му бакъагу яхI-къириятрал увччусса, цинявннанагу эбратрансса захIматчи, тарбиячи, дус-ихтивартуран ххаллилсса дус.

Вана цаппара мукъурттийну дурсса ХIажиев МахIаммадхIажинал яргсса сурат.

1956 шинал Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозрал хъунаману увчIуссар МахIаммадхIажи. Жяматрал цалла чулиннай мукун хъуннасса вихшала дурукун, МахIаммадхIажинангу багьлай бивкIссар, дурсса вихшалдаран лайкьсса кьимат бищунсса куццуй зун.

Мунияту, МахIаммадхIажи бакIчисса колхозрал правлениялул члентурал хIисавравун лавсун бивкIссар, цалчинма-цалчин, лахъ дан колхозниктурал даврихсса шавкь, колхозниктурал дянив дишин багьайсса куццуйсса низам, ххуй чулиннай даххана дан ятту-гъаттарал жинс.

Вай, найбунува цала хьхьичI бивхьусса захIматсса масъалартту щаллу буллай, сукку хьуссар колхозрал хъунамагу, мунал кумагчиталгу.

Колхоз шиная-шинайн гужлан хъанан диркIссар, колхознитурал ахIвал ялу-ялун ххуй хъанан бивкIссар. Укунмагу захIмат ххирасса Ккуллал жямат, захIматрал кьинилун дучIаймур гьарза хъанан диркIукун, ялунгу шавкьиравун лавгссар. Гьаманки, вай чIуннардийри Ккуллал шяраву, чIиви-хъунсса тахсир хьусса колхозник чIумуйну даврия мурахас айсса ивкIссагу. Ва Совет хIукуматрай колхозру сакин дурния шинмай тарихраву цалчин хьунабакьлакьимурди бивкIсса.

Совет хIукуматрал чIуннардий кьянкьану ккаккан дурсса планну дикIайссия, ккаккан дурну махъ чара бакъа биттур дувангу аьркинну бикIайссия.

Тай шиннардий Ккуллал райондалул Райкомрал цалчинма секретарьну зий ивкIсса Загълихъал ХIасаннул мудангу учайссар: «Щаллусса райондалун, хIукуматрал чулуха ккаккан дурсса план, ца Ккуллал колхозрал дурмунийну щаллу шайва. Ккуллал жяматгу, жяматрай каялувшиву дуллалимагу гужсса бикIайва, ттун оьрмулуву укун захIматрая нигьа къабусайсса жямат къаккавкссар», – куну.

Мяйжаннугу, МахIаммадхIажинал 25 шинал мутталий, цува колхозрал хъунаману зий ивкIссаксса хIаллай, дурсса ххуй-ххуйсса давуртту кIицI лаганшиврул, цанналу хас дурсса чичру дуван аьркинни.

Хъярч бакъархха: 60-70 азарва яттил хIайван, 3 азарунния ливчусса лухIи ризкьи, 400-500 чу бусса илхъи, 400-500 най, 80-90 автомашина, 50 трактор, 9 комбайн, чIярусса жура-журасса цаймигу техника. Укунсса аваданшиврийн лахъсса, зунттавусса колхозгу диян дурну, ва гуж, ва аваданшиву багьайкун щурущигу дурну, ччех дикIан къаритан бигьасса иш къабивкIссар. Укунсса ия «чаннаннил ттарцI» кунасса Ккуллал МахIаммадхIажи.

МахIаммадхIажи дакIнийн утлай ур ванал шяравучу, дус Юсуплул арс Гьарун: «Аьпа баннав цал, МахIаммадхIажи уссия хъинну ххишала акъа чIявучин бусравсса, Ккуллал жяматран ляличIинува ххирассия. Му гьунар бусса каялувчи, карчI дакъасса зузала, чялишсса общественник, щарссанин ххаллилсса ласгу, оьрчIан ххуйсса ппугу ия. МахIаммадхIажинал Ккуллал жяматран дурсса хъиншивуртту я метрардай, ягу кIушиврийну дуцин къашайссар, ва кунмасса арсру лакрал миллатрая чIявусса бизаннав».

Цала зунттул хъачIниха лавхьхьусса ссурахъу дакIнийн утлай ЦIаххуйл арс Мирза тIий ур: «МахIаммадхIажи жул Деччихъал агьлу-гьану ххуй буллалимая. Ца жун, мачча-гъаннан акъа, циняннанагу бусравсса инсан ия. МахIаммадхIажинан кIулссия миски-гъаривнал чIарав ацIангу, мачча-гъанми ххари-хъун бувангу, аьйкьлакьиманахь мааьйкьларда учингу. МахIаммадхIажи чIавану унувава чумартсса ия, оьрмулул шинну хьуннин хушрай дяъвилийнгу лавгун, ххувшавугу ларсун увкIссия. Мукуннасса чумартшиву хъуннасса Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозрай каялувшиву дуллалинийгу ккаккан дурссия.

МахIаммадхIажи жун, мачча-гъаннан тачIавгу хъама къаитантIиссар, ванаха лавхьхьусса арсру жул агьлу-гьанулия гьарзану бизаннав».

МахIаммадхIажи дакIнийн утлай, 2002 шиналва, хъунмасса хIаллай колхозрал ризкьилулсса бувайма хъунаманал хъиривчунал, аьпа баннав цал Оьмарил арс Мусил «Илчи» кказитрай чивчуну буссия «МахIаммадхIажи ларайсса цIанин лайкьмари» тIисса макьала. Макьалалул мурад укунсса бия: ризкьичитал мунан ххирая, мунияту бухьунссия, цувагу ххирая миннан.

Бабаюртуллал райондалийсса 700 гектар целиналул МахIаммадхIажинал каялувшиврулу къама бугьай дурссия, лухIи тIутIул багъру бувссия, ппиринж бугьайсса чекру дурссия. Мичча бучIан бувсса лачIа, ппиринж, лухIи тIутIуя дурсса чяхир, нагь-нис, дикI захIматрал кьинирдайх дачIлай, колхозниктурал маэшат хъинну лавай бувссия. Шяраваллил жинс бакIрая ччаннайн дияннин ххуй чулий даххана дурссия. ЧIявуссаннал хIаятирттаву машинартту, мотоциклетру хьуссия ми чIуннардий. 5-азаруннияр ххишаласса халкь бусса шяраву, цаягу инсан къаикIайссия МахIаммадхIажинал ттун къаччан бикIан бунни учинсса. Аьпа баннав цал, укун ххаллилсса адимина ия жула МахIаммадхIажи». Вай ххуй-ххуйсса дакIнийхтунусса мукъурттийну МахIаммадхIажигу дакIнийн увтун, лахъи къалавгун цувагу аьпалувух хьуссар жула цIанихсса захIматчи, яхI-къириятрал увччуссар авур адимина Оьмарил арс Мусигу.

МахIаммадхIажинал дус-ихтивартал чIявусса бия. МахIаммадхIажинал чаннасса симан дакIнийн дутан къаччисса миннава цаягу къаикIантIиссар. Мунияту, жуна бусравсса инсан дакIнийн утлатаву хъиннура лахъи къадуккаву мурадрай, Ххутрал Аьбдуллагьлул арс Дибирдухьхьун, цала ххирасса дус цукун дакIний ливчIун уссарив бусансса ихтияргу дулунну:

«Ттун МахIаммадхIажи ххишала акъа ххирассия, му ттун нава сагъну уссаксса дакIниягу къауккантIиссар. МахIаммадхIажинал бувсса ихтилатгу, лавсъсса шагу, дуллалимургу уздансса, алвагьсса дия. Му ия миски-гъаривнал чIарав ацIлана ляхъан увсса инсан. МахIаммадхIажинащалсса хьунаакьаву ттун хъуннасса ххаришивуну шайва. Му ия цукунчIавсса щилтагъшиву дакъасса марцIсса дакIнил заллу. Мунан хъинну кIулссия тIайласса дусшиврул кьимат бищунгу. МахIаммадхIажи мудангу хIадурну ия, аьркин дагьлай духьурча, дурккун цала дакIнивату къюкI дулунгу. Ттун мунаву ххуй дизайсса чIярусса хасиятрал тIуллу дия, ххуй дакъасса хасиятрал бутIа мунан буллунувагу бакъая. Мунан яла къаччимур задгу тIайладакъашиву дия, щялмахъ бусултгу къаччиссия.

На мунай махIаттал хьуну икIайссияв, цува чув-унугу, ци кайпрай унугу, пикри-зикри мудангу Ккуллал шяраву бикIайва, колхозниктурахсса аякьалийна икIайва, хIазран чIунгу гьан къадайва. На кьянкьану тIий ура, хIакьинусса кьинигу мунал арсру-душру, ттула уссил оьрчIру кунма ххирассар.

МахIаммадхIажинал дурсса даврил ккал хIисаврай, мунал хъазамраву мусил цIуку пар-пар тIун лайкьссия. Му лажин лякъу акъая, му ия хIакьсса зунтталчу. Ялагу ххуй-ххуйми зунтталчунал хасиятру дартIун, мунахьхьун дуллусса кунна чIалан дикIайва.

Ца укунсса ишгу кIицI бан ччай ура «Илчи» кказит буккайминнахь, тIий ур Дибир: «ХIусайн тIисса ттула арсначIан хъамалу увкIсса Лондоннайсса Университетравасса профессор Джон Кондрис, ттула хъинсса дус хIисаврай хъамалу гьан бувссия МахIаммадхIажиначIан Ккулув. МахIаммадхIажинал багьайсса куццуй кьамулгу бувну, цалла хъуннасса хозяйствалущалгу кIул бувну, ххуй-ххуйсса бахшишругу дуллуну, хIурматрай махъунмай тIайла бувккун бия. Му Англиянавасса профессор махъунай ттучIан увкIукун, махIаттал хьуну, буслай, бусан хъанай акъая, вил дус МахIаммадхIажи икIайкунсса сенатор ия тIий, ацIила тикрал бувна, хъинну рязину ия Ккуллал щарниягу жяматраягу».

Дибирдул дакIниву цIакьну бур ца укунсса пикригу. МахIаммадхIажинал шяраву лявхъусса инсантал, кIанаха лавхьхьусса бикIан аьркинсса кунмасса. Мукунсса бунугу чIалай бур Дибирдун Ккуллал жямат. МахIаммадхIажинан цала буттал шяравалу хIакьсса бусурманчувнан Макка-Мадина кунна ххирая, цала жяматгу дазу-зума дакъа ххирая.

МахIаммадхIажинал, цал бунагьирттал аьпа баннав, гьав нурданул дурцIунна личIаннав, пирдавс алжан булуннав, га кунмасса арсру жула миллатраву чIяву хьуннав.

Дундар ХIажиев

«Илчи»

11.02.2005 ш.

 

 

Дата: 2016-09-30, просмотров: 197.