Сам які, а ўсім дасць ганьбу: той ходзіць не так, а той стаіць не так. Гл. р., Кл. Мо' пахвалімся, а вы нам ганьбу дасце. На ўсё глядзіце. Што хваліце, а з чаго і смейцеся, але ганьбы не давайце. Кап. р., Ванел. Не паспыталі маіх яблыкаў і даяцё ганьбу. За што ім ганьбу даваць? Мін., Камар. Ганьбу даць. Ваўк. п. (М. Фед., ЛБ, ІV).Купец той памёр, а дачка асталася свайму дзядзьку на выхаванне. Як вырасла яна вялікая, дык дужа не любіла мальцаў. Хто толькі ні прыйдзе..., дык яна ўсякаму давала згану. Сян. А нядужа спяшайся даваць загану. Мсц. (Е. Рам., БС, ІV). А бялянка грыбу ды загану дае. Шкл. р., Фашч. (Хрэстам.). Харошая яварынка ў лесе была, усім яварочкам загуды дала. Харошая Вольгачка ў таткі жыла, усім яна хлопчыкам загуды дала, аднаго... аднаго палюбіла. Гом. п., Дзятл. вол. (З. Радч., ГНП). каму, чаму. Гл. ДАВАЦЬ ГАНЬБУ каму, чаму.ДАВАЦЬ ПАПУСКУ

Вельмі ж вялікую папуску дала свайму сыну, нават у школе не слухае. Сл. р., Трух. Ззамаладу не даваў папускі — чалавекам выйшаў. Тамсама.

Гл.: Пол., 1966, № 9, стар. 177.

ДАВАЦЬ ПЕРУНОЎ

каму. ДАЦЬ ПЕРУНОЎ каму. Гняўліва, з пагрозамі гаварыць, крычаць, ускідвацца на каго.Хай толькі нап'ецца — пабачыць! Жонка дасць яму перуноў, што не рады будзе той гарэлцы! Шчуч. р., Будр. Прыехала матка — а ўсё недагледжанае. Ох і дала ж перуноў бацьку! Тамсама. Ледзь-ледзь дачакаліся: урэшце дзесь чорт знёс, — тут агент некалісь быў, — уляціць у хату, так стане даваць перуноў, што, здаецца, збег бы са свету. Гэткі ж нягодны ды ліхі быў. Тамсама. Ці што, а перуноў даваць майстар! Тамсама.

Гл. БРАЦЬ ДА СЭРЦА (да душы) што.ДА ТОРБЫ ДАВЕСЦІ

каго. Гл. ДАВЕСЦІ ДА ТОРБЫ каго.ДА ТОРБЫ ДАЙСЦІ.

ДАСТАЦЬ ЛАЗНЮ.

Глядзі! А то дастанеш лазню. Малад. р., Радашк. Дастаў лазню. Ваўк. п. (М. Фед., Л Б, ІV).

Гл.: даць лазню. Гл.: даць прыпаркі.

ДАТРЫМАЦЬ СЛОВА.

Сказаў — то датрымай слова. Гродна. Брыдка слова не датрымаць. Ваўк. п., з-пад Шыл. (М. Фед., ЛБ, ІІІ, 2). Я цябе і забраў за тое, што не датрымала слова. Ваўк. п., Вішн. (М. Фед., ЛБ, I).З адцен. асудж., прыкрасці.Запамятацца, апрыкраць.

ДАЦЦА Ў ЗНАКІ (у знакі*, у знак).

Каму, а нам далася ў знакі вайна. Малад. р., Сыч. Слухаю і думаю: далося ў знакі мне вучэнне ваша. А што мне з вашага вучэння будзе? Стаўб. р., Акінч. Толькі табе так? І мне даліся ў знакі! Гл. р., Кл. Плюнуў парабчук і пайшоў па сваім дзеле. — Ну, пачакайце, хварэць вашай матары, — мырчыць ён сабе над нос, — дамся я вам у знак. Сл. п., Бох. (А. Сержп., КАБСП).

ДАЦЬ ГАНЬБУ

каму, чаму. Гл. ДАВАЦЬ ГАНЬБУ каму, чаму.ДАЦЬ (задаць) ГАРТУ

каму. З адцен. іран. (гл.: М. Фед., ЛБ, ІV, стар. 105). Набіць, пакараць каго.Ну, я яму больш даў; ён што завіне [замахнецца], то не міне па галаве..., а я яго капялюшам гоп! бах! — гоп! бах! От даў гарту! Ваўк. п., Кукл. (М. Фед., ІІІ, 2). Задаць гарту. Слон. п. (М. Фед., ЛБ, ІV).Вельмі голасна заспяваць.

ДАЦЬ ГОЛАСУ (галасочку). 1.

Яна як дасць голасу, то за паўвярсту чуцён. Люб. р., Чыж. (Лінг. зб.). Бывала Яўтуховы ў ягадах як дадуць голасу, дык і ў Вайцяхове, і ў Барбарове, і ў нас — кругом чуваць. Во-бок прырода галасістых! Гл. р., Кл. Не жыла і зжыла. Я ж адна. Ніхто ў хаце — ні сынок, ні дачка — не дасць галасочку. Тамсама. Нарабіць крыку, падняць гвалт.

2.

Не чапай ты іх, хай іх сарочка не чапае. Зачэпіш, дык голасу як дасць — хоць ты з селішча ўцякай. Гл. р., Кл.каму. 1. Сысці, з'ехаць з дарогі, прыбраць штосьці з дарогі (каб праехаць, прайсці).

ДАЦЬ ДАРОГУ

Дарогу дайце! Пікніце (пасігнальце), хай дадуць дарогу. Валож. р., Рак.Саступіць камусьці пры супадзенні ці разыходжанні намераў, думак, планаў.

2.

Спадабалася яна [дзяўчына двум хлопцам] ім вельмі моцна, але не ведаюць яны, катораму яна мае дастацца. І парашылі ісці ў свет, мо' там хто стрэне другую дзяўчыну, а мо' дзе загіне, то дасць дарогу другому. Сл. п., Вял. Рож. (А. Сержп., КАБСП).З адцен. іран. Імкліва, без аглядкі, баязліва ўцячы, збегчы; кінуцца ўцякаць.

ДАЦЬ ДЗЁРУ (дзерака).

Як толькі да яго дайшлі, што трэба яму брацца, дык лахі пад пахі ды дзёру даў. Мін. р., Засл. Бачаць, што і сець адбяром, дык далі дзёру. Мін. р., Ган. Хто ваяваў, а ён дзерака даў, шынель узяўшы. З ім не так гаварыць трэба! Гл. р., Хал. Даў дзерака. Ваўк. п. (М. Фед., ЛБ, ІV).З адцен. непаш. Памерці, загавець душою, адубець.

ДАЦЬ ДУБАРА.

Так піў, што праз гарэлку і даў дубара. Мін. р., Н. Двор. Ты так перамёрз, што я ўжо думаў, дубара дасі. Мін. р., Шарш.каму. Пакараць; прабраць, выгаварыць з дакорам.

ДАЦЬ (задаць) ДЫХТУ

— Глядзі ў мяне! — закрычаў Нічыпар, — я дам табе такога дыхту, што з цябе і духі выпра. Сл. п., Чудз. (А. Сержп., СРБП). Толькі ён адышоў, як закрычаць, што вельмі блохі кусаюць. А гэта ім так задалі дыхту мурашкі. Маз. п., Луч. (А. Сержп., СРБП).

ДАЦЬ ЗГАНУ

каму, чаму. Гл. ДАВАЦЬ ГАНЬБУ каму, чаму.ДАЦЬ ЛАД

Я яшчэ не дала ладу свайму ва*рыву: не пахарашыла капусты, а буракі ў кучу зваленыя. Гл. р., пас. Я Куп.Кабанчыка закалолі. Дык сала спарадкавала, а вантробы ляжаць, яшчэ не далі ладу. Люб.Паставіць на ногі, уладкаваць у жыцці, вывесці ў людзі, давесці да ладу (дзіця, дзяцей).

2.

Каб дзецям даць лад, трэба і галавою і рукамі рабіць. Самі сабою толькі хвоі растуць. А дзеці — ведама, дзеці! Гл. р., пас. Я. Куп.каму. Пакараць каго.Мабыць, такі добра спалохаўся, як далі яму такую лазню, спалохаўся дый уцёк. Сл. п., Вял. Рож. (А. Сержп., СРБП). Глядзі, каб самому не далі лазні! Малад. р., Радашк.

каму. Гл. ДАВАЦЬ ПАПУСКУ каму.ДАЦЬ ПОЛЬЗЫ

І прыйшоў гэты ляснічы... і стаў кланяцца яму ў ногі: “Дай мне пользы” [дапамажы пазбавіцца ад немачы, ад болю: ляснічага ўкусіла гадзюка]. Чэрык. п. (Е. Рам., БС, ІV). І што далей, шыя больш распухае і распухла ў хатняе бервяно і зраўнавалася з галавой роўна. Як ён ні лячыўся — ніхто не даў пользы. Тамсама.каму.Ушчуць, насварыцца, пакараць каго.Каб даваў прачуха*нкі, не былі б такія (дзеці) балаўныя. Бял. р., Кл. (Матэр. для сл.). — Вучыцца слабавата. Не вельмі чытае. — То каб далі прачуханкі! — Ой, Міша, каму там? Малое, слабенькае… Каму там прачуханкі дасі?.. Бял. р., Ал.Не пацэліць, прамахнуцца (страляючы, кідаючы), спудлаваць.

ДАЦЬ ПУДЛА. 1.

— Страляй, дзядзька, — кажа стралец, — мабыць, я даў пудла. Маз. п., Луч. (А. Сержп., СРБП).Памыліцца, зрабіць памылку.

2.

Тут мы пудла далі, — не вучылі хлопца. Гродна. Гэтакага куды хочаш, ён не дасць пудла нідзе. Навагр.

ДАЦЬ ПЫТЛЮ.

Напасці з вымовамі, дакорамі, абвінавачваннем, даць прачуханкі, даць наганяй. Як разыдзецца, як дасць пытлю мужыку, дык той месца сабе не ведае дзе знайсці. Ну і жонка! Ну і дабраў прыдачу! Валож. р., Пярэж.За што як за што, а за гэта варта даць пытлю, прабраць, каб больш гэтага не рабіў. Валож. р., Міхал.ДАЦЬ РАДЫ (ра*дачкі, ра*данькі). 1.

Я знаю, кажа, што ты дужэйшы, але няма ніц, я табе дам рады. Ваўк. п., з-пад Росі (М. Фед., ЛБ, ІІІ, 2). Ажно і мядзведзь, не даўшы рады..., ускочыў на той самы стог... Ваўк. п., з-пад Шыл. (М. Фед., ЛБ, ІІІ, 2). Не даў рады выняць. Тамсама. Там сёння старасту абіралі дый не далі рады. Ваўк. п., Мсціб. (М. Фед., ЛБ, ІІІ, 2).Дапамагчы.

2.

Мела быць у дварэ вяселле, ды паненкі пахварэлі, і ніхто раданькі не дасць. — Я ім, ка', дам рады. Ваўк. п., з-пад Свісл. (М. Фед., ЛБ, І). Быў вельмі хворы на пранцы. Ён да знахароў ездзіў, да дактароў усюды — ніхто радачкі даць не мог. Ваўк. п., з-пад Шыл. (М. Фед., ЛБ, 1). Потым захварэла аканомская дачка, маладая дзяўчына..., і той рады не далі, тае самае ночы памерла. Тамсама.Даваць рады — рабіць спробу, шукаць выйсця.

3.

Пайшла прачутка, што ў пана ў пакоях атубаваўся чорт дый не дае панам жыць. Якое толькі рады не даваў пан: ён і прасіў ксяндза, свяціў пакой свянцонаю вадою, курыў рознымі свянцонымі зёлкамі, прасіў знахароў, але нічога не памагае. Сл. п., Чудз. (А. Сержп., СРБП). А як жа, не давядзі госпадзі, чорная гадзюка ўкусіць, то... ніхто і нішто не дасць рады. Рэч. п. (Ч. Пятк., КДПР).каму. Пакараць, усыпаць, даць лазню, даць пытлю.