Физика

Сабақ   53

Сабақтың аты

§59 Электромагниттік индукция

Жалпы мақсаты

Электромагниттік индукция жайлы мағлұмат беру

Электромагниттік индукция құбылысы және генераторлар,трансформаторлар,электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі жайлы мағлұмат беру;

Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуінің күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйрету.

Күтілетін нәтиже

Электромагниттік индукция жайлы мағлұмат алады

Электромагниттік индукцияның күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Мұғалімнің іс - әрекеті

Оқушының іс- әрекеті

Оқыту үшін бағалау

- оқушылармен амандасу;

- сыныпты түгендеу;

- кезекшілік қызметін қадағалау;

-Үй тапсырмасын сұрау. «Өрмекші өрімі» әдісі арқылы сұрақтар қойылады

 «Сағат дос» әдісі арқылы оқушыларға дос табу ұсынылады

-мұғаліммен сәлемдесу;

- жоқ оқушыларды айту

Оқушылар бір - бірінің сұрақтарына жауап береді

Формативті бағалау- смайликтер арқылы

.

«Миға шабуыл» Видеоролик көрсетіледі. Тақырыпты ашу ұсынылады.

Дәптерлеріне сабақтың тақырыбын жазуды сұрайды.

· Сабақтың мақсатын қою, оқушылардан сұрау

-Бүгінгі сабақтан нені күтесің, не білгің келеді?

Оқушылар видеоролик көре отырып, бүгінгі өтілетін тақырыпты ашады.

Дәптерлеріне тақырыпты жазады

Сабақтың мақсатын айтып шығады

Негізгі бөлім

20 мин

Электромагниттік индукция құбылысын түсіндіретін тәжірибелер:

Индукциялық токтың пайда болуына шарғыдан өтетін магнит өрісінің өзгеру себебі болатынын тәжірибе көрсетті.

Индукциялық токтың пайда болуына шарғыдан өтетін магнит өрісінің өзгеру себебі болатынын тәжірибе көрсетті.

Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын машиналар генераторлар деп аталады.

Генератордың айналатын бөлігі-ротор, ал қозғалмайтын бөлігі-статор.

 Сағат 12⁰⁰- де кездесетін жұп электромагниттік индукция. Генераторлар . Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі тақырыбын оқулықтан оқып, бір- біріне түсіндіреді.  R AFT әдісі бойынша айтып шығады

Бір -бірін бағалайды

Слайд

Дискриптор

Ұпай

Баяндап беру

Түсіндіре алды

2

Жартылай түсіндірді

1

Түсіндіре алмады алмады

0

Қорытынды

10 мин

«Кафель» әдісі арқылы

№1 Трансформатордың бірінші катушкасының орамдарымен жүретін ток шамасы 5А. Егер трансформация коэффициенті 0,4 болса, Екінші катушка орамдарымен жүретін ток қандай болады?(2А)

№2 Трансформатордың бірінші катушкасында 1200 орам бар және ол 220В кернеуге , 3А ток күшіне арналған. Электрмен пісіру қондырғысын жасауға қажетті 100А ток алу үшін екінші катушканың орам санын қандай етіп таңдайды?(36)

№3 Төмендеткіш трансформатордың бірінші реттік орамасының кернеуі 220В электр желісіне қосылған. Оның екінші орамасының қысқыштарына 8Ом кедергі жалғанды. Егер трансформация коэффициенті 55 болса, кедергі бойымен жүретін токтың шамасы қаншаға тең. (0,5А)

№4 Трансформатордың бірінші реттік орамасындағы ток күші I₁= 0,5А , кернеуі U₁=220В . Екінші реттік орамасындағы ток күші I₂= 11A кернеуі U₂= 9,5В . Трансформатордың ПӘК-ін табыңдар. (95%)

№5 Жоғарлатқыш трансформатордың бірінші реттік орамасында N₁= 80, екінші реттік орамасында N₂= 1280 орам бар. Бірінші реттік орамасының ұштарындағы кернеу U₁= 120В , ал екінші реттік ормасындағы ток күші I₂= 0,25A . Трансформатордың пайдалы қуатын анықтау керек.(480Вт)

№6 Трансформатордың бірінші орамасындағы ток күші I₁= 10 А, ал оның ұштарындағы кернеу U₁= 110В Екінші орамасының ұштарындағы кернеу U₂=1000 В болса, ток күші қандай?(1,1А)

№7 Трансформатор кернеуі 220В- тан 1,1 кВ- қа дейін жоғарлатады, оның бірінші реттік орамасындағы орамдар саны 700. Трансформация коэффициенті қандай? Екінші реттік орамдағы орамдар саны қанша? (0,2; 3500)

№8 Бірінші реттік орамасында 840 орам бар трансформатор кернеуді 220- дан 660В – қа дейін жоғарлатады. Трансформация коэффициенті қандай? Екінші реттік орамасындағы орам саны қанша?(0,33;2520)

№9 трансформатор кернеуі U₁= 22кВ мәнінен U₂=110 В мәнге дейін төмендетеді. Оның екінші реттік орамасындағы орам саны N₂= 100. Трансформатордың бірінші реттік орамасындағы орамдар саны қанша?(22000)

№10 Трансформатордың бірінші реттік орамасындағы орам саны N₁= 100, ал екінші реттік орамасындағы N₂= 1000 . Бірінші реттік орамасындағы кернеу U₁= 120 В. Трансформатордың екінші реттік орамасындағы кернеу қандай? (1200В)

Шығармашылық тапсырма беріледі. Шардара СЭС электр энергиясының жеткізілуі.

 Есеп шығару

а) есептер шығару

1) 2 секундта контурды тесіп өтетін магнит ағыны 10 Вб –ден 0 Вб-ге дейін бірқалыпты кеміді Контурдағы индукцияның ЭҚК-і неге тең? (5 В)

2)Өздік индукцияның максимальды ЭҚК-і 20 В, индуктивтілігі 0,5 ГШн контурда катушкадан өтетін (А/с) ток күшінің өзгеру жылдамдығын тап. (40А/с)

3. Индукциясы 0,2 Тл – ге тең магнит өрісіндегі 10 Мм/с жылдамдықпен индукция сызықтарына перпендикуляр қозғалып келе жатқан протонға қандай күш әсер етеді? (q_п= 1,6*10^-19 Кл) (0,32 пН)

4)Көлденең қимасының ауданы 60 см² –ге тең контурының ішіндегі магнит ағыны 0,3 мВб –ге тең. Контур ішіндегі өріс индукциясын тап.(50 мТл)

5)Магниттік индукциясы В = 2 Тл болатын біртекті магнит өрісі ұзындығы ∆l = 20 см өткізгішке F = 0,075 Н күшпен әрекет етсе, өткізгіштегі токтың күші қандай? Магнит индукциясы сызықтары мен өткізгіштегі токтың бағыттары арасындағы бұрыш α = 30°.

6)Егер өріс өзара перпендикуляр болып, өткізгіштің актив бөлігінің ұзындығы 5 см, ондағы ток күші 25 А болса, тоғы бар өткізгішке 50 мН күш әсер ететін магнит өрісінің индукциясы қандай?

. Қызықты сұрақтар

1.Көсеу ұзын болса қол күймес – қандай физикалық құбылыс жасырылған?

( жылу өтгізгіштік)

2.Темірді қызғанда соқ – мақалында қандай физикалық құбылыс көрсетілген (қатты дененің балқуы)

3.Тоңған тонын мақтайды – неліктен (тон жылуды нашар өткізеді)

4.Уайым түбі теңіз батасыңда кетесің, тәуекел түбі қайық мінесің де кетесің – қандай физикалық құбылыс (Архимед заңы)

5.Жақсы кісінің ашуы шайы орамал кепкенше – (кебу)

6.Терек қисайған жағына жығылады (күштің әсері)

7. Қазан отпен, адал әрекетпен қызады – (жылулық қозғалыс, ішкі энергияның өгеруі)

8.Тонның жылуы тігісінен емес жүнінен (жылу өткізгіштік)

9.Ескі мұз ерігіш, жаңа дос жерігіш – (жылу берілу)

10. Қармен бір жүргенде неге сықырлайды? (Қар қатты дене. сынады)

11.Шындықты іздеген табады (отын энергиясы)

12.Азықсыз адам алысқа бармас (энергияның сақталу заңы)

Өзара жұмыстарын бағалайды.

А3 формат, стикер

Критерий

Дискриптор

Есептерді шығара алуы

Түсіндіріп беру

Шығара алды

Жартылай шығарды

Шығара алмады

· Оқушылардың білімін бағалау

· «Алма ағашы»

· Қызыл алма – ештеңе түсінбедім

· Сары алма – жартылай түсіндім

· Жасыл алма – түсіндім

1. Бүгін мен жаңадан нені үйрендім?

2. Бүгін кімге көмектесе алдым?

3. Қандай қиындық болды, оны жеңе алдым ба?

4. Егер осы сабақ қайта өтілсе мен не өзгертер едім?

Үйге тапсырма береді. Электромагниттік индукция. Генераторлар. Трансформатолар. Электр энергиясын алыс қашықтыққа жеткізу.

· Сабақ критерийлері арқылы өздерін бағалайды.

· Сабақты меңгеруін, өздерінің көңіл күйлері кері байланыс плакатына жапсырып кетеді.

8-6 ұпай – «5»

5 ұпай – «4»

4- 3 ұпай – «3»

Сабақты түсіндіріп беру.

RAFТ әдісі арқылы

Есептер шығару

«Кафель» әдісі арқылы есепті түсіндіру

Жеке тапсырма (есеп шығару)

Қорытынды баға

§60 Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі

Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі жайлы мағлұмат беру

Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуінің күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі жайлы мағлұмат алады

Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуінің күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Парталарда суреттер тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан суреттерді таңдап, сол сурет орналасқан партаға отырады. Сөйтіп 4 топ құрамыз. 

Сол суреттерге байланысты төрт топқа бөлініп отырады

Шаттық шеңберін жасай отырып оқушыларды санау арқылы топқа бөлу

Оқушының мұндағы мақсаты топтасу санау арқылы өз жұптарын тауып бір топ болып құралу

Әр топқа бағалау парағын таратамыз. Онда жалпы бағалау жүйесі мен ұпай көрсеткіштері көрсетілген.

Оқушылар бағалау нұсқаларымен танысады

Миға шабуыл» әдісі

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы диалогқа түсіру     

 . Үй тапсырмасын сұрау.) Еске түсіру.

1. Сыртқы магнит өрісін әжептәуір күшейтетін заттар ... деп аталады.

2. Ферромагниттік емес заттар ... және ... болып екіге бөлінеді.

3.Парамагнетиктерге жататындар:

Диамагнетиктерге жататындар:

4.1831 жылы Фарадей магнит өрісін өзгерткенде, электр тогының пайда болу құбылысын ашты. Бұл құбылыс ... деп аталады.

5.Тұйық өткізгіштің контурын тесіп өтетін магнит өрісінің кез келген өзгерісінде өткізгіште... пайда болады және ол ... өрісінің барлық өзгеру процесінде бар болады. ... құбылысының мәні де осында.

3. Суреттер сөйлейді.

Сабақтың жаңа тақырыбын хабарлау, мақсатын қою: Оқушыларға сабақтың тақырыбы мен мақсаты хабарланып, тақырып тақтаға жазылады.

Жигсо» әдісі

арқылы топпен жұмыс жасау

Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру, солар қылы топен жарыс ұйымдастыру

Жаңа сабақта қаралатын сұрақтар:

1) І топ. Трансформатордың атқаратын қызметі, құрылысы.

Трансформатор анықтамасы, қызметі, құрылысы

Шартты белгісі, тарихы,түрлері

2) ІІ топ. Ток генераторы дегеніміз не? Оның негізгі бөліктері мен атқаратын қызметі

Генератор қызметі, құрылысы, анықтамасы, түрлері

3) ІІІ топ. Электр энергиясын тарату және жеткізу

1 топқа. Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын машиналар генераторлар деп аталады.

Генератордың айналатын бөлігі-ротор, ал қозғалмайтын бөлігі-статор.

2 топқа. Кернеуді арттыруға және кемітуге арналған құрылғыларды трансформаторлар деп атайды.

3 топқа. Электр энергиясының алыс қашықтыққа берілуінің жеңілдетілген сұлбасы:

Қуаттың тұрақты дерлік мәнінде айнымалы ток кернеуінің ток күшімен қатар өзгеруін айнымалы токтың трансформациясы дейді. Айнымалы токтың трансформациясын жүзеге асыратын құрал трансформатор деп аталады. Ол электромагниттік индукция құбылысының негізінде жұмыс істейді. Бұл құралды орыс ғалымы П.Н.Яблочков (1878 ж.) ойлап тапқан, кейін оны (1882 ж.) И.Ф.Усагин жетілдірді.

Электр энергиясы айнымалы токтың индукциялық генераторларынан әр түрлі электр станцияларында өндіріледі. Электр энергиясының орны ерекше, себебі энергияның басқа түрлерімен салыстырғандағы, оның бірнеше артықшылықтары электр энергиясын өте аз шығынмен энергияның кез келген басқа түріне оңай айналдыруға және оны алыс қашықтыққа жеткізуге мүмкіндік береді.

Топтық жұмыс.

І топ. Трансформатордың адам өміріне қауіптілігіне байланысты қауіпсіздік ережесін қорытып шығар.

ІІ топ. Трансформаторды құрастырып, әр бір бөліктеріне сипаттама беру. (плакат жасау)

ІІІтоп. Генераторды құрастырып, әр бір бөліктеріне сипаттама беру. (плакат жасау).

«Қаражорға» биі

Оқушылар әуенге билеп,сергиді

Постермен жұмыс

Топтарға жаңа тақырып бойынша сабақты толық меңгерту мақсатында өз пікрлерін сурет арқылы қорғайды, ол үшін конвертке салынған сұрақтар таратылады.

Физикалық жұмбақтар.

Оңынан оқы,

Тіршілік нәрі

Солынан оқы,

Онсыз адам, өсімдік, аң, құс

Әп-сәтте сөнер, тұншығып бәрі. (Ауа)

Хабар алған алыстан,

Екі өріс табысқан. (Электромагниттік өріс)

Өзі затты құрайды,

Теңесуге таразыны сұрайды. (Масса)

Жоғалмайды ешқашан,

Түрлендірсең егерде.

Басқа күйге ауысса,

Жұмыс істейді әрқашан. (Энергия)

Сырт еткіздім түймені,

Жарқ еткіздім бөлмені,

Шоқтан қолым күймеді. (Электр шамы)

Кілт ашсақ,

Жұлдыз болып жанады.

Қайта бассаң,

Сөне қалар шамы. (Электр шамы)

Әуеденкүбітүсті,

Күбініңтүбітүсті. (Найзағай)

Тест.

1. Генератордың айналатын бөлігі қалай аталады?

А) ротор ә) статор б) якорь

2) Генератордың қозғалмайтын бөлігі қалай аталады?

А) ротор ә) статор б) якорь

3. Кернеуді жоғарлатуға және төмендетуге арналған құрылғыны не деп атайды?

А) генератор Ә) трансформатор Б) статор

4. Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын машина не деп аталады?

А) генератор Ә) трансформатор Б) статор

5. Трансформатордың жұмыс iстеу принципi ... негiзделген.

А)жылу құбылысына б) электромагниттiк индукция құбылысына в)жарық құбылысына

6.Генератор неше бөліктен тұрады?

А) 1 ә) 2 б)3

7.Электромагниттік индукция дегеніміз не?

А) Өткізгіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзеге асатын материяның түрі

Ә)Б)Контурды тесіп өтетін магнит өрісі өзгерген кезде контурда электр тогының пайда болу құбылысы

 Жеке жұмыс «тест жұмысын орындау»

№

Оқушылар күнделіктеріне жазады

Кері байланыс :«Екі жұлдыз, бір тілек»

Бағалау парақшасын толтырады

§61-62 Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн -Жұлдыз

Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн –Жұлдызд жайлы мағлұмат беру

Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн -Жұлдыз жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Оқушыларға жарық, жарықтың таралуы, жарықтың әсерлері жөнінде түсінік беру, Күннің және Айдың тұтылуының пайда болуын түсіндіру

Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн -Жұлдыз жайлы мағлұмат алады

Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн –Жұлдыз жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Біздің күлкіміз көңілді, (қолдарын еріндерінің шетіне

жақындатады)

Жеткізсін жылу мен шаттықты. (қолдарын жүректерінің

тұсына қояды)

Бөліскен жақсы ғой өмірде, (қолдарын алға созады,

саусақтары күн сияқты)

Қуаныш, мейірім, бақытты. (қолдарын екі жаққа созады).

Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу

Түгелдеу

 «До-ми-соль»-ка мозайка әдісімен топтастыру 

Композициялық талдау жасау арқылы сұрақ жауап өткізу

Үй тапсырмасын кайталау

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы оқушылар өзі бір- біріне қоя отырып өткен сабақ туралы не білгендерін ортаға салады

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Генератор жайында не білесіңдер?

1. Трансформатор жайында не білесіңдер?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жарық ж айлы не білесіңдер?

1. Күн жайлы не білесіңдер?

«Қаражорға» биі

                  Жарық бөлшектерін фотон деп атайды.

Фотондар ағыны энергияны жарық көзінен жарықталатын денеге тасымалдайды.

Осы энергияны фотон энергиясы деп атайды.

Жарық жылдамдығын өлшеу тәсілдері:

1. Астрономиялық тәсіл (1676 ж. О.Ремер)

2. Лабораториялық тәсіл (1849 ж. И.Физо)

Жарық жылдамдығы: с=3·10⁸ м/с

1 а. б. (астрономиялық бірлік)≈1,5·108 км

Күннің сәуле шығаруының толық қуатын оның жарқырауы деп атайды.

Ол 3,8·1023 кВт-қа тең.

Күн көлемі Жер көлемінен 1300000 есе үлкен.

Күн шарының отраша тығыздығы 1410 кг/м3.

Жарық және жарық құбылыстары туралы ілімді физиканың оптика (грек сөзі, көрінетін, көруге болатын дегенді білдіреді) деп аталатын бөлімі қарастырады.

       Жарық нені білдіреді?

       Жарық –заттың бөлшектерінің табиғатынан бөлек, табиғаты ерекше бөлшектер ағыны болып табылатын фотондар ағыны.

       Жарық жылдамдығы әр түрлі заттарда түрліше болады. Тәжірибе арқылы вакуумдегі жарық жылдамдығы с-300 000 км/с-қа тең. Мұндай жылдамдықпен бірде –бір дене, бірде-бір заттың бөлшектері қозғала алмайды.

 Вакуумде: с=300 000 км/с, Ауада: с= 299 711 км/с, Суда: с=225 000 км/с, Шыныда: с= 200 000 км/с

       Вакуумдегі жарық жылдамдығы – табиғатта мүмкін болатын үлкен жылдамдық.

       Жарық көздері – жарық шығаратын денелер.

Тапсырма

§61 оқып келесі кластерді толтыру.

2 тапсырма: §62 оқы

3 тапсырма: §63 оқып келесі сұрақтарға жауап бер.

1. Көлеңке мен алакөлеңкенің пайда болуын түсіндір?

2. Күннің толық тұтылуы ұзағырақ бола ма, әлде Айдың толық тұтылуы ұзағырақ бола ма? Неліктен?

4 тапсырма: Сәйкестікті анықта:

Табиғи жарық көздері:                                       Жасанды жарық көздері:

Газ жандырғысы, Күн, қыздыру электр шамдары, жол белгілері, жарқырауық қоңыздар, шырақ, найзағай, теледидар экраны, электрпісіру оттары, жұлдыздар, су түбіндегі балықтар, күндізгі жарық шамдары, полюстік шұғыла, жарнама түтікшелері.

5 тапсырма:

Ашық күні вертикаль қойылған метрлік сызғыштың көлеңкесі 50см, ал ағаштың көлеңкесі 6 м-ге тең болды. Ағаштың биіктігі неге тең?

тест жұмысы

Тест

1. Оптика –бұл:

А) Жарық және жарық құбылыстарын зерттейтін физиканың бөлімі

В) Көру туралы ғылым

С) Жарық табиғатын зерттейтін физиканың бөлімі

Д) Көргіштік шарттарын көтеруге арналған құралдар

Е) Жарық құбылыстары туралы ғылым

           2. Вакуумдегі жарық жылдамдығы

     А) с=225000км/с                 В) с=300000 м/с     

      С) с=200000 м/с                  Д) с=299711 км/с   Е ) с=300000000 м/с     

3. Жарық бөлшектері қалай аталады?

               А) фотондар В)электрондар С)сәуле Д) күн Е) дұрыс жауабы жоқ

4. Дербес жарық көздері өз кезегінде нешеге бөлінеді?

               А) люминесценциялық, плазмалық , сәуле шығару

               В) отын, электр шамы, плазмалық

               С) Жылулық, плазмалық, сәуле шығару  

               Д) Жылулық, люминесценциялық , плазмалық   

               Е) метеориттер, кометалар, Ай

5. Күн затының орташа тығыздығы

               А) r=6,3*10^-8 кг/ м³         В) r=2,7*10^-8 кг/ м³ С) r=1410 кг/ м³

               Д) r=5,95*10^-8 кг/ м³          Е) r=5950 кг/ м³

           6.Төмендегі мысалдардың қайсысы люминесценциялық жарық көзіне

               жатады?

              А) жарық қоңыздары В) жарнамалық түтікшелер 

               С) Кварц                   Д) Лазерлер           Е) Аспан күмбезі

7. Солтүстік Қазақстанда толық Күннің тұтылуы қашан және қай күні байқалды?

               А) 1981 жылы 31 тамызда В) 1999 жылы 16 қазанда 

               С) 1476 жылы 25 ақпанда Д) 2006 жылы 29 наурызда   

                Е) дұрыс жауабы жоқ

8. Көлеңкенің пайда болуын дәлелдейтін заң –

                А) жарықтың шағылу заңы В) жарықтың сыну заңы 

                С) жарықтың түзу сызықпен таралу заңы 

                Д) жарықтың толық шағылу құбылысы  

                Е) жарықтың бөліну құбылысы

9. Күннің тиімді температурасы ?

                  А) 6000 К В) 600 С С) 6000 С Д) 600 К Е) 60 К

10.  Жарық сәулесі дегеніміз –

                А) Біртекті ортада жарық сызық бойымен түзу сызықты таратады

                В) Жарық көзінен келген жарық энергиясы бойымен тарайтын сызық

                С) Заттың бөлшектерінің табиғатынан бөлек, табиғаты ерекше

                     бөлшектер ағынын айтады

                Д) Шектелген бағытта тарайтын жарық сәулелерінің жиынтығы

                Е) Дұрыс жауабы жоқ

Тест жауаптары: 1 а, 2е ,3а, 4д,5с,6а,7а,8с,9а,10в

1. Бекіту сұрақтары:

1.Жарық дегеніміз не?

2.Жарықтың корпускулалық теориясының негізін салған кім?

3.Жарықтың толқындық теориясының негізін салған кім?

4.Жарық жылдамдығын ең алған өлшеген қай ғалым?

5.Ваккумдегі жарық жылдамдығы қаншаға тең?

Екі жақты күнделік стратегиясы

Мазмұндау

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Бағалау парақшаларын толтыру.

Смайликтер арқылы кері байланыс орнату

§63-64 Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы. Күн мен Айдың тұтылуы

Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы. Күн мен Айдың тұтылуы жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

жарық, жарық көздері, жарық жылдамдығы, жарықтың түзу сызықпен таралуы, Күннің құрылысы, Күннің және Айдың тұтылуы туралы мағлұмат беру;

Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы. Күн мен Айдың тұтылуы жайлы мағлұмат алады

Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы. Күн мен Айдың тұтылуы жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Психологиялық дайындық

«Жүректен - жүрекке» шеңбері

– Әрбір еркелетіп айтатын есім гүлге ұқсайды. Гүлдердің бәрі әдемі: раушан да, қызғалдақ та, бәйшешек те – бәрі де өзінше керемет, бәрі де адамға қуаныш сыйлайды. Біздің есіміміз де осындай керемет!

«Мозайкаі әдісі бойынша, сурет арқылы сыныпты топқа бөлу

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Жарық ж айлы не білесіңдер?
2. Күн жайлы не білесіңдер?

 Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жарықтың таралуы жайында не білесіңдер?

2. Күн мен Айдың тұтылуы жайында не білесіңдер?

 Әр топқа таңдауы бойынша суреті бар карточка таратылады. Сол сурет бойынша электрондық оқулықтан үнсіз тәжірибе көрсетіледі.

 Оқушылардың міндеті: тәжірибені түсіндіру, өз ойларын айту, әңгіме құру. Жаңа сабақтың тақырыбын ашу.

Сабақтың тақырыбы:

Жарық. Жарық жылдамдығы. Жарық көздері . Күн –жұлдыз.
 Жарықтың таралуы. Күннің және айдың тұтылуы.

Сұрақтар:

1) «Жер» тобына – Қандай денелер жарық көздері бола алады? .

 2) «Жұлдыз» тобына - Күн қандай химиялық элементтерден тұрады?

                                 Күн жұлдызының өлшемі.
 3) «Ай» тобына – Жарықтың таралуы. Жарық жылдамдығы.

 4) «Күн» тобына – Күннің ішкі құрылысы қандай?

IV. «Білгенімді зердеме тоқу». Сабақты пысықтау.

“Тәжірибе - физика ілімінің атасы

«Физика 7-11 сынып» электронды оқулығы арқылы осы тәжірибелерге сай видеоматериал көрсетіледі.

Тәжірибе көрсету.
1. Жарықтың түзу сызықпен таралуы .

2. Күннің, айдың тұтылуы.

Жарық және жарық құбылыстары туралы ілімді физиканың оптика (грек сөзі, көрінетін, көруге болатын дегенді білдіреді) деп аталатын бөлімі қарастырады.
Жарық нені білдіреді?
Жарық –заттың бөлшектерінің табиғатынан бөлек, табиғаты ерекше бөлшектер ағыны болып табылатын фотондар ағыны.
Фотондар ағыны энергияны жарық көздерінен жарықталған денелерге жеткізеді. Бұл энергияны жарық энергиясы немесе жарықтың сәуле шығару энергиясы деп аталады.
Фотондар жылдамдығы жарықтың таралу жылдамдығы болып табылады. Жарық жылдамдығы әр түрлі заттарда түрліше болады. Тәжірибе арқылы вакуумдегі жарық жылдамдығы с-300 000 км/с-қа тең. Мұндай жылдамдықпен бірде –бір дене, бірде-бір заттың бөлшектері қозғала алмайды.

Вакуумде с=300 000 км/с
Ауада с= 299 711 км/с
Суда с=225 000 км/с
Шыныда с= 200 000 км/с
Вакуумдегі жарық жылдамдығы – табиғатта мүмкін болатын үлкен жылдамдық.
Жарық көздері – жарық шығаратын денелер.

Ғаламдағы негізгі жарық көздері-жұлдыздар. Барлық жұлдыздардың ішінен өзіміз оның дөңгелегін көре алатын Күн-бізге ең жақын жұлдыз. Күн кәдімгі жұлдыз, сондықтан оны жалпылама зерттеу жұлдыздар табиғатын түсінуге көмектеседі. Күннің массасы Жердің массасынан 333000 есе үлкен.
Күн - өздігінен сәуле шығаратын зор энергия көзі. Ол күн жүйесіндегі барлық денелерге сәуле шығару арқылы күшті әсер етеді; оларды қыздырады, планеталар атмосферасына әсер етеді. Жердегі тіршілікке қажетті жарық пен жылу береді, барлық өсімдік пен жануарлар әлемінің өмір сүруін қамтамасыз етеді. Күн энергиясының біраз бөлігі тас көмір, мұнай және басқа пайдалы қазбалар түрінде Жер астында сақталған.
Барлық жұлдыздар сияқты Күн-қызған газ шары негізінен, ол гелий қоспасы (10 пайыз) бар сутектен тұрады.

 Ядролық белдеу – мұнда қысым мен температура ядролық рекциялардың жүруін қамтамасыз етеді.
2) Сәулелік белдеу - энергия қабаттан қабатқа электромагниттік энергия кванттарын алма кезек жұту және шығару арқылы сырқа береді.
3) Конвекция белдеуі - “сәулелік” белдеудің үстіңгі жағынан Күннін дәл көрінетін шекарасына шейінгі аралық. Мұнда температура Күннің көрінерлік шекарасына жуықтаған сайын тез кемиді де, соның нәтижесінде зат алмасу болып жатады( астынан жылытқан ыдыстағы сұйықтың қайнағаны сияқты)
4) Атмосфера – бұл бірден конвекциялық белдеуден басталады да, Күннің көрінетін дөңгелек жүзінің шегінен аулаққа таралып кетеді. Аьмосфераның төменгі қабатына газдардың жұқа қабаты кіреді, біз оны Күннің беті ретінде қабылдаймыз. Атмосфераның қалыңдығы 200 –300 км, ең терең қабаты-фотосфера. Хромосферадан жоғары Күннің 10 радиусындай аралықта Күн газдарының температурасы өзгермейді. Бұл сиретілген және ыстық қабық күн тәжі деп аталады. Күн тұтылу кезінде көруге болады. Күн тәжінің газы планетааралық кеңістікте таралып, Күннен тұрақты таралатын күн желі деп аталатын ыстық сиретілген плазма ағыны. Күн тәжінде одан да керемет, әрекетті түзілістер протуберанцтер байқалады. Олар тәж затымен салыстырғанда тығыздау газдардың бұлттарының қозғалысы.
Соңғы мәліметтер бойынша Күннің жасы 5 000 000 000 жыл жасында.
Күн Жерде болатын құбылыстарға үлкен ықпалын тигізеді. Ол жер үшін негізгі жылу көзі болып табылады. Күн жерді жарықтандырып және жылытып қана қоймайды, сонымен қатар 11 жыл сайын болып тұратын күн белсенділігі – бірқатар геофизикалық құбылыстардың тууына жол ашады. Мысалы: Күннің қысқа толқынды сәуле шығару радиотолқындардың таралуына күшті әсер етеді, кей кезде радиобайланыс бұзылады.

ІІІ. Егер көз бен жарық көзінің арасына мөлдір емес нәрсе орналастырса, онда жарық көзі көрінбейтін болады. Бұл біртекті ортада жарық сызық бойымен – түзу сызықты тарайтынын түсіндіреді. Жарықтың таралу заңы дегеніміз осы.
Жарық көзінен келген жарық энергиясы бойымен тарайтын сызық жарық сәулесі деп аталады.
Берілген шектелген бағытта тарайтын жарық сәулелерінің жиынтығы жарық шоқтары деп аталады.
Көлеңкенің пайда болуы – біртекті ортада жарықтың түзусызықты таралуымен түсіндіреді. Жарық көзінен жарық түспейтін мөлдір емес нәрсенің сыртындағы кеңістіктің бөлігін көлеңке деп атайды. Ашық күндері адамдардың, үйлердің, ағаштардың және басқа да нәрселердің көлеңкелері анық көрінеді. Бұл құбылысты толығырақ қарастырйық. Ол үшін кішкене S жарық көзін алайық. Одан біршама қашықтықта Э экранды орналастырайық. Шам экранды жарықтандырады, яғни оның әр нүктесіне жарық түседі. Мөлдір емес кішкене Т шарды экранға түсетін жарық шоғы аймағына, яғни шам мен экранның арасына орналастырайық. Экранда қара дөңгелек түріндегі көлеңке пайда болады. Егер S және А нүктелері арқылы түзу жүргізсе, онда ол В нүктесінде жатады. Бұл жарықтың түзу сызық бойымен таралатынын дәлелдейді.

Егер жарық көзі нүктелік деп есептеуге болмайтын үлкен шам болса, онда экрандағы толық көлеңкенің айналасында өте қараңғы емес екі аймақ – алакөлеңкелер пайда болады. Алакөлеңкенің пайда болуын, жарықтың түзу сызықпен таралу заңын растайды.
Орасан зор масштабтардағы көлеңкелер мен ала көлеңкелер Күн мен Ай тұтылуларында байқалады.

Күннің тұтылуы. Егер Ай өзінің Жер айналасындағы қозғалысында Жер мен Күннің арасына келіп қалса , онда ол Күнді жауып қалса, онда Күн тұтылады. Ай Жерге көлеңке мен ала көлеңке түсіреді. Жерге Ай көлеңкесі түскен нүктелерінде Күн толық тұтылады, Жер бетінің алакөлеңке аймағындағы нүктелерінде ол тұтылу жартылай болады. Күннің тұтылуы таңғаларлық көрініс болып табылады. Аспанда қара дөңгелекті және оның айналасындағы тамаша шұғыла-Күн тәжін көреміз. Ол күннің қатты қызған атмосферасының жарқыраған сыртқы бөліктері. Күннің толық тұтылуы кезінде тез қараңғы түседі. Ауа температурасы төмендейді, тіпті шық пайда болады. Толық тұтылу көбіне 2-3 мин-қа созылады және ұзақтығы 8 мин-та (7 мин 40 с) аспайды. Ол Жерде бір жарым жылда бір рет болады, бірақ Жердің бір орында қайтадан болуы өте сирек: шамамен 200-300 жылда 1 рет болатын құбылыс.

                Күн тәжі

Айдың тұтылуы. Ай Жердің көлеңке аймағына енгенде, Ай тұтылуы басталады. Ай тұтылу тек Айдың толған кезінде, яғни Ай аспанның Күнге қарсы нүктесі маңайында болған кезінде байқалады. Бұл уақытта Ай Жерге өзінің барлық жарықталған жарты шарымен қарайды. Егер толық Ай өзінің Жер айналасындағы қозғалысында толығымен Жердің көлеңкесіне енсе, онда Айдың толық тұтылуы болады. Егер ол көлеңке шетін жанап өтсе, онда тұтылу жартылай болады. Айдың толық тұтылуы ұзаққа созылады, екі сағат дерлік болуы мүмкін.

Ортағасырлық Шығыс ғалымы, Хорезмде туылған Мұхаммед ибн Ахмед әл-Бируни (973-1048 жж) Ай тұтылу кезінде, Ай түсінің өзгеруін, Күннің толық тұтылуы кезіндегі Күн тәжі құбылысын бақылап, суреттеп жазған.

Бақылау сұрақтары:
1. Оптика нені қарастырады?

2. Жарық деген не? Жарық көздерінің түрлерін ата?

3. Жарықтың вакуумдағы жылдамдығы неге тең?

4. Күннің тіршілік үшін маңызы қандай?

2 «Ойланыңдар»
Толықтыру тестісі:
1. Күннің көрінетін беті .....................

2. Жарық бөлшектері ..........................

3. Атмосфераның қалыңдығы 200-300 км болатын ең терең қабаты ......................

4. Ғаламдағы негізгі жарық көздері ..............................

5. Өздігінен сәуле шығаратын зор энергия көзі ...........................

№1249. Кестеге мына аталған денелердің қайсысы табиғи жарық көздеріне, қайсысы жасанды жарық көздеріне жататынын жазыңдар: Күн, шырақ, теледидар экраны, жұлдыздар, шіріген заттар, күндізгі жарық шамы, найзағай, газ плитасы жанарғысының жалыны, поляр шұғыласы, дисплей экраны.

№1266. 339-суретте S жарық көзінің және горизонталь орналасқан төрт білте тақтайдың орны көрсетілген. Осы суретті дәптерлеріңе көшіріп салып, АВ қабырғасының қай жерінде жарықтың жіңішке жолақтары пайда болатынын көрсетіңдер.

№1267.Бақылаушының көзі саңылаудың алдындағы А нүктесінде орналасқан. Схемалық түрде суретін сала отырып, мынаны көрсетіңдер:  а) бақылаушы ағаштың қай бөлігін көріп тұр; б) бақылаушы саңылау алдындағы нүктенің қайсысында (А₁) ағаш бойын толық көре алады?

№1272. Сызбаны сызып S₁ және S₂  жарық көздерінен жарықталған доптың көлеңкесі мен шала көлеңкесін кескіндеңдер.

БББ кестесі

§ 61. Жарық. Жарық жылдамдығы. Жарық көздері
§ 62. Күн –жұлдыз.
§ 63. Жарықтың таралуы. Күннің және айдың тұтылуы.

       «Жарық табиғатының адам өміріндегі ролі » (эссе) жазып келу.

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Есептер шығару

Электр және магнит құбылыстары жайлы мағлұмат беру

Электр және магнит құбылыстарының формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Электр және магнит құбылыстары жайлы мағлұмат алады

Электр және магнит құбылыстарының формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Психологиялық дайындық

«Жүректен - жүрекке» шеңбері

– Әрбір еркелетіп айтатын есім гүлге ұқсайды. Гүлдердің бәрі әдемі: раушан да, қызғалдақ та, бәйшешек те – бәрі де өзінше керемет, бәрі де адамға қуаныш сыйлайды. Біздің есіміміз де осындай керемет!

Геометриялық фигуралар үлестіріледі

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

3. Жарықтың таралуы жайында не білесіңдер?

4. Күн мен Айдың тұтылуы жайында не білесіңдер?

 Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Электр және магнит құбылыстарының формулаларына шолу жасау?

«Халықтар» биі

Тақырыпқа сай дайындалған ресурстармен постер жасау

1топ - №1 тәжірибе

Су құйылған ыдыстағы жарық сәулесінің жүру жолын бақылаймыз. Жарық көзі ретінде лазерді пайдаланамыз. Лазер жіңішке жарық шоғын береді.

Лазерді жарық сәулесі деп айтуға бола ма?

Суда жарық қалай таралады?

2топ- №2 тәжірибе

Ыдысқа сүт ерітіндісін құямыз. (200 мл дистильденген су мен 2-3 тамшы сүт)

Жарық сәулесінің жүрісінде қандай өзгеріс пайда болады? Түсіндіріңдер.

Неге тұман және бұлттар мөлдір емес, олар да кішкентай мөлдір су тамшыларынан құралған емес па?

Қандай жағдайда жарық түзу сызықты таралады?

 3 топ - №3 тәжірибе

Оптикалық дискі, жазық параллель шыны пластина, жарық көзі құралдарын пайдаланып жарықтың шағылуын түсіндір.

Бақыланып отырған құбылысты түсіндір, яғни қандай заң орындалады.

4 топ - №4 тәжірибе

Оптикалық дискі, жазық параллель шыны пластина, жарық көзі құралдарын пайдаланып жарықтың сынуын түсіндір.

Бақыланып отырған құбылысты түсіндір, яғни қандай заң орындалады.

Берілген есептерді топпен бірлесе отырып шығарады.

5. Ток күші 0,5 А болғанда 7,7 Кл зарядты тасымалдау қанша уақытқа созылады?

6.  Көлденең қимасының ауданы 2 мм², ұзындығы 8 м никель сымның кедергісі неге тең? Егер сымның ұштарындағы кернеу 3,2 В болса, оның бойынан қандай ток өтеді? (ρ=0,4 Омּмм²/м).

7. Кедергілері 36 және 72 Ом электр пешінің спиральдарын параллель жалғанып, кернеуі 36 В тұрақты ток көзіне қосылған. Электр пешінде бөлінген қуатты анықтаңдар.

8. Суретте көрсетілгендей етіп жалғанған бірдей  төрт шамның жалпы кедергісі 75 Ом. Бір шамның кедергісі неге тең?

5. Электр шамы кернеуі 220 В желіге қосылған. Шам арқылы өткен ток күші 0,3 А. 20 с ішінде шамдағы электр тогының жұмысы қаншаға тең?

6. Тізбектің кернеуі 120 В бөлігіндегі 5 Кл зарядты қозғағанда электр өрісі қандай жұмыс жасайды?

7. Көлденең қимасының ауданы 0,2 мм² нихром сымның электрплита кедергісі 80 Ом спираль әзірлеу үшін, ұзындығын қалай етіп алу керек? ((ρ=1,1 Омּмм²/м).

8. Бірінші вольтметрдің көрсетуі 24 В. Амперметр мен екінші вольтметрдің көрсетуі қандай?

Тест

1. Оптика –бұл:

А) Жарық және жарық құбылыстарын зерттейтін физиканың бөлімі

В) Көру туралы ғылым

С) Жарық табиғатын зерттейтін физиканың бөлімі

Д) Көргіштік шарттарын көтеруге арналған құралдар

Е) Жарық құбылыстары туралы ғылым

2. Вакуумдегі жарық жылдамдығы

А) с=225000км/с В) с=300000 м/с

С) с=200000 м/с Д) с=299711 км/с Е ) с=300000000 м/с

3. Жарық бөлшектері қалай аталады?

А) фотондар В)электрондар С)сәуле Д) күн Е) дұрыс жауабы жоқ

4. Дербес жарық көздері өз кезегінде нешеге бөлінеді?

А) люминесценциялық, плазмалық , сәуле шығару

В) отын, электр шамы, плазмалық

С) Жылулық, плазмалық, сәуле шығару

Д) Жылулық, люминесценциялық , плазмалық

Е) метеориттер, кометалар, Ай

5. Күн затының орташа тығыздығы

А) r=6,3*10^-8 кг/ м³ В) r=2,7*10^-8 кг/ м³ С) r=1410 кг/ м³

Д) r=5,95*10^-8 кг/ м³ Е) r=5950 кг/ м³

6.Төмендегі мысалдардың қайсысы люминесценциялық жарық көзіне жатады?

А) жарық қоңыздары В) жарнамалық түтікшелер

С) Кварц Д) Лазерлер Е) Аспан күмбезі

7. Солтүстік Қазақстанда толық Күннің тұтылуы қашан және қай күні байқалды?

А) 1981 жылы 31 тамызда В) 1999 жылы 16 қазанда

С) 1476 жылы 25 ақпанда Д) 2006 жылы 29 наурызда

Е) дұрыс жауабы жоқ

8. Көлеңкенің пайда болуын дәлелдейтін заң –

А) жарықтың шағылу заңы В) жарықтың сыну заңы

С) жарықтың түзу сызықпен таралу заңы

Д) жарықтың толық шағылу құбылысы

Е) жарықтың бөліну құбылысы

Күннің тиімді температурасы ?

А) 6000 К В) 600 С С) 6000 С Д) 600 К Е) 60 К

1. Жарық сәулесі дегеніміз –

А) Біртекті ортада жарық сызық бойымен түзу сызықты таратады

В) Жарық көзінен келген жарық энергиясы бойымен тарайтын сызық

С) Заттың бөлшектерінің табиғатынан бөлек, табиғаты ерекше бөлшектер ағынын айтады

Д) Шектелген бағытта тарайтын жарық сәулелерінің жиынтығы

Е) Дұрыс жауабы жоқ

Тест жауаптары: 1 а, 2е ,3а, 4д,5с,6а,7а,8с,9а,10в

 Өткен сабақта үйренген әндерін орындау «Ай дидарлы анашым».

БББ кестесі

Мазмұндау

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Сабақтың оқу мақсаттары

Оқыту нәтижелері

Тілдік мақсаттар

Жоспарланған іс- шаралар

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

5. Жарықтың таралуы жайында не білесіңдер?

6. Күн мен Айдың тұтылуы жайында не білесіңдер?

 Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Айна жайында не білесіңдер?

2. Айнаның қандай түрлерін білесіңдер?

Жарықтың шағылу заңдарының көмегімен жазық айнада кескіннің пайда болуын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).

Жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері: кескін жалған, тура , өлшемдері нәрсенің өлшеміне тең, нәрсе айна алдында қандай қашықтықта тұрса, кескін айнаның ар жағында сондай аралықта орналасады.

Дөңес айна беретін кескіндер кішірейтілген, тура және жалған болады.

Дөңес айнаның фокусы жалған болады.

(D) Қисық айналардың көмегімен оптикалық иллюзияларды демонстрациялау.

(G) (E) Оқушылар линзалар туралы түсініктерін қолданып, өздері сфералық айналардың эффектілерін зерттеулері қажет. Ойыс және дөңей сфералық айналарды оқып үйренеді.

(P) Сфералық айналарда алынатын кескінді алу үшін оқушылар дөңес линзалардың көмегімен алдыңғы сабақтарда анықталған сәулелерді пайдаланып, сәулелік диаграманы сызулары керек. Сондай-ақ, кескіннің сипаттамасы анықталуы қажет.

(I) Ойыс және дөңес айналарда алынатын барлық кескіндер туралы ақпаратты жинайтын жұмыс парағын ойластырыңдар.

Сфералық айналар - шағылдыратын беттері сфералық беттер (сфералық сегмент) болып келетін айналар. Сфералық айналар ойыс және дөңес болып бөлінеді.

Сфералық айнаныӊ фокустық қашықтығы оныӊ сфералық бетініӊ радиусыныӊ жартысына теӊ.

Сфералық айналар ойыс (а) және дөңес (б) болып бөлінеді.

Р нүктесі- сфералық айнаның орта нүктесі (айна полюсы). С нүктесі- сфералық айнаның оптикалық центрі. R – сфералық айнаның радиусы. F нүктесі - сфералық айнаның фокусы. Ойыс айнада шын фокус (а), дөңес айнада жалған фокус (б). Сфералық айнаның оптикалық центрі және полюсы арқылы өтетін түзу (СP) сфералық айнаның бас оптикалық осі деп аталады.

Сфералық айнаның фокусы (FP=F):

Сфералық айналарда кескіндерді алу

(D) Оқушыларға ойыс айнада кескін алуды бір мысалмен түсіндіреміз. Пайда болған кескінді сипаттаймыз.

Тапсырма №1

Нәрсе ойыс айнадан екі еселенген фокустан үлкен (d>2F) болған қашықтықта орналасқан, айнада пайда болатын кескінді сипаттаӊыз.

Тапсырма №2

Нәрсе ойыс айнадан F<d<2F болған қашықтықта орналасқан, айнада пайда болатын кескінді сипаттаӊыз.

Тапсырма №3

Нәрсе ойыс айнадан d=2F болған қашықтықта орналасқан, айнада пайда болатын кескінді сипаттаӊыз.

Тапсырма №4

Нәрсе ойыс айнадан d<F болған қашықтықта орналасқан, айнада пайда болатын кескінді сипаттаӊыз.

1) d>2F болса, кескін шын, төңкерілген, кішірейтілген болады

2) F<d<2F болса, онда кескін шын, төңкерілген, үлкейтілген болады

3)d=2F болса, онда кескін шын, төңкерілген, нәрсеніӊ өзімен теӊдей болады

4) d<F болса, онда кескін жалған, тура, үлкейтілген болады.

Дөӊес сфералық айналардыӊ қолданылуы

Дөӊес сфералық айналар тек қана жалған, кішірейтілген, кескін береді.

Дүкендерде ұрлықтыӊ алдын алу

Автотұрақтарда, көше қиылыспаларында

Автомобильдердіӊ сыртқы айнасында (әдетте оӊ жағындағы) және фараларында.

Стандарт бойынша жеӊіл автомобильдердіӊ айналарыныӊ кисықтық радиусы 1200 мм ден кіші болмауы керек, ал жүк автомобильдері үшін 1500 мм.

Ойыс сфералық айналардыӊ қолданылуы

Ойыс айналар көптеген жағдайда жарық сәулесін жинақтау үшін қолданылады.

Ойыс айналарды стоматологтар қолданады

Кері байланыс

Қосымша ақпарат  Теориялық материалды оқу

Рефлексия W- толық сыныппен жұмыс жасау :

Нәтижені талдау және тапсырманы бәрінен де жақсы орындаған оқушыны марапаттау.

Сабақ туралы оқушылардың пікірлерін білу.

Сабақтың мақсаты /оқу мақсаты дұрыс па? Оқушылар бүгін не оқып-үйренді?

Оқу атмосферасы қандай болды?

Мен сабақ құрылымын сәтті дайындай алдым ба?

Мен уақытты сақтадым ба?

Мен жоспарда қандай өзгеріс енгіздім?

Мен сабақта сынып және жекелеген адамдар туралы нені білдім, мен келесі сабақта нені әңгімелеймін?

§67-68 Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.Жарықтың толық шағылуы

Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.Жарықтың толық шағылуы жайлы мағлұмат беру

Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.Жарықтың толық шағылуы жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.Жарықтың толық шағылуы жайлы мағлұмат алады

Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.Жарықтың толық шағылуы жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

– Балалар, айналамызда көңіл-күйі көтеріңкі, жақсы адамдардың болғанын бәріміз ұнатамыз. Ендеше қол ұстасып, бір-бірімізге жақсы көңіл-күй мен саулық тілейік.

Кел, балалар, күлейік!

Күлкіменен түлейік!

Күлкі- көңіл ажары !

Күліп өмір сүрейік!

Жаңа тақырыпқа байланысты сыныпты сурет арқылы 3 топқа бөлу

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

3. Айна жайында не білесіңдер?

4. Айнаның қандай түрлерін білесіңдер?

 Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жарықтың сынуы жайында не білесіңдер?

2. Жарықтың толық шағылуы жайында не білесіңдер?

«Қаражорға» биі

Тығыздығы өзгеретiн ортада тараған жарық өзiнiң түзусызықты қалыпынан ауытқып, таралу бағытын өзгертедi. Егер тығыздықтың мәнi екi ортаның шекарасында күрт өзгеретiн болса, онда бұл жерде жарықтыңшағылысу және сыну құбылыстары байқалады. Мұндай орталардағы жарықтың таралу бағытын әдетте түсу, шағылу және сыну бұрыштары арқылы анықтайды.

4.1 – сурет

Түсу бұрышы деп түскен сәуле мен түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикулярдың арасындағы α бұрышын айтады. Сәйкес шағылу бұрышы α′ – шағылған сәуле мен осы перпендикулярдың, ал сыну бұрышы β? – сынған сәуле мен осы перпендикулярдың арасындағы бұрыштар ( 4.1 – сурет ).

Жарықтың шағылу заңы былай дейдi : Түскен сәуле, шағылған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышы шағылу бұрышына тең болады, яғни α=α′

Жарықтың сыну заңын тұжырымдамастан бұрын ортаның сыну көрсеткiшi ұғымын енгiзелiк. Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi деп жарықтың вакуумдағы жылдамдығының оның осы ортадағы жылдамдығына қатынасын айтады, яғни

(4.1)

мұндағы ε және μ – ортаның салыстырмалы диэлектрлiк және магниттiк өтiмдiлiгi. Бұл өрнекте ферромагниттi емес кез-келген орта үшiн μ∼1 екенi ескерiлген.

Егер жарықтың сыну құбылысы вакуум мен ортаның шекарасында емес, қандай да бiр екi оптикалық ортаның шекарасында болса, онда екiншi ортаның бiрiншi ортаға қатысты салыстырмалы сыну көрсеткiшi n₂₁деп жарықтың бiрiншi ортадағы жылдамдығының екiншi ортадағы жылдамдығына қатынасына тең мына шаманы айтады

(4.2)

мұндағы n₁ және n₂ – сәйкес бiрiншi және екiншi орталардың абсолют сыну көрсеткiштерi.

Жарықтың сыну заңы былай дейдi : Түскен сәуле, сынған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышының синусының сыну бұрышының синусына қатынасы тұрақты шама, ол екi ортаның салыстырмалы сыну көрсеткiшiне тең болады, яғни

(4.3)

Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi оның оптикалық тығыздығымен байланысты. Оптикалық тығыздықтың мәнi артқан сайын сыну көрсеткiшiнiң мәнi де артады. Егер жарық оптикалық тығыздығы кемдеу ортадан оптикалық тығыздығы артықтау ортаға өтсе, онда n₂>n₁, немесе n₂₁>1. Ал бұдан sin α > sin β екендiгi шығады, яғни түсу бұрышы сыну бұрышынан әрқашанда үлкен.

Ал, керiсiнше, жарық оптикалық тығызырақ ортадан оптикалық тығыздығы кемдеу ортаға өтсе, онда сәйкес sin α < sin β, немесе α < β, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан үлкен. Бұл жағдайда егер түсу бұрышын бiртiндеп арттыра бастасақ, онда сыну бұрышы да арта отырып, α – ның қандай да бiр α_шек –ге тең мәнiнде ол 90⁰-қа тең болады. Ал ендi α-ның мәнiн одан да әрi арттыратын болсақ, онда сынған сәуле екiншi ортаға өтпей сол бiрiншi ортада қалып қояды. Осы құбылысты толық iшкi шағылу құбылысы деп атайды. Шағылу және сыну заңдарының ерекшелiктерiн мына жерден көруге болады.

 Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

 Топтық жұмыс (суретпен жұмыс) (5 минут)

Жарықтың шағылуы дегеніміз не?

Жарықтың шағылуы на мысал келтір?

Жарықтың сыну заңын тұжырымда?

Жарықтың сынуы мен толық шағылуды салыстыр?

Жарықтың толық шағылу құбылысы қандай жағдайларда болады?

Жарықтың сынуын білудің маңызы қаншалықты?

№1.Тереңдігі 2 м су қоймасының түбінде жазық айна жатыр. Жарық сәулесі судан өтіп айна бетіне түсіп шағылады.

Сәуленің су бетіне түсу нүктесінен су бетіне шығу нүктесіне дейінгі аралықты анықтаңдар. Жарықтың түсу бұрышы 30°, судың сыну көрсеткіші 1,33-ке

тең.

№2.Радиусы 35 см күміс жалатылған жазық–дөңес линзаның бетіне негізгі оптикалық оське параллель d= 5 см қашықтықтағы нүктеге жіңішке жарық сәулесі түседі. Сәуле сфералық беттен шағылған соң жұқа линзаның жазық бетінен шығады. Линзаның қалыңдығы өте аз деп есептеп, сәуле осьтен қандай аралықта шығатынын анықтаңдар.                                            

Есеп: Бала таяқты тереңдігі 40 см бұлақтың түбінде жатқан нәрсеге тигізбекші болады. Егер бала дәл көздеп, таяқты су бетіне 45° бұрыш жасап қозғаса, таяқ нәрседен

қандай қашықтыққа түседі?

№4. Күн сәулелері жарықтандырып тұрған үй ұзындығы L=36 м көлеңке түсіріп тұр. Биіктігі h=2,5 м тік қада ұзындығы l=3 м көлеңке түсіріп тұр. Үйдің H биіктігін анықтаңдар.

Екі жақты күнделік стратегиясы

Мазмұндау

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Бағалау парақшаларын толтыру.

Смайликтер арқылы кері байланыс орнату

§69 Ақ жарықтың спектрге жіктелуі

Ақ жарықтың спектрге жіктелуі жайлы мағлұмат беру

Ақ жарықтың спектрге жіктелуі жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Ақ жарықтың спектрге жіктелуі жайлы мағлұмат алады

Ақ жарықтың спектрге жіктелуі жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Біздің күлкіміз көңілді, (қолдарын еріндерінің шетіне

жақындатады)

Жеткізсін жылу мен шаттықты. (қолдарын жүректерінің

тұсына қояды)

Бөліскен жақсы ғой өмірде, (қолдарын алға созады,

саусақтары күн сияқты)

Қуаныш, мейірім, бақытты. (қолдарын екі жаққа созады).

«Мозайка» тренингі арқылы топқа бөлінеді

Миға шабуыл» сұрақ жауап

Үй тапсырмасын сұрау Талқылау үшін сұрақтар беріледі    

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

5. Жарықтың сынуы жайында не білесіңдер?

6. Жарықтың толық шағылуы жайында не білесіңдер?

 Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

3. Ақ жарық жайында не білесіңдер?

4. Ақ жарықтың спектрге жіктелуі жайында не білесің?

«Қаражорға» биі

Тақырыпқа сай дайындалған ресурстармен постер жасау

Жарықтың шағылуы белгілі бір заңға бағынады. Бұл заңды жарықтың түзусызықты таралу заңы сияқты ертедегі грек ғалымы Евклид ашқан. Бұл заңдылықты тағайындау үшін оптикалық диск (77-сурет) деп аталатын арнайы құралды пайдаланамыз. Ондағы жарық көзі рөлін жылжымалы жарықтанғыштардың 1 ішіндегі кішкене лампа атқарады. Жарықтандырғыштағы тар саңылаудан шыққан лампы жарығы диск бетінде шашыра полонда жарықталынған жолақша тудырады. Осы жолақшаны біз “жарық сәулесі” ретінде қабылдаймыз.

Дискі орталығына айнаны 2 қойып, оған жарық шоғын (түсуші сәуле) АО бағыттаймыз. Жарық айнаданшағылып диск бетінде шағылған сәуле ОВ пайда болады. Оның пайда болуы ол АО сәулесі мен оған түсірілген перпендикуляр ОС (бұл жазықтық жарықтың түсу жазықтығы деп аталады) жататын жазықтықта орналасатынын көрсетеді. Шағылған сәуле ОВ мен перпендикуляр ОС арасындағы бұрыш СОВ, осы перпендикуляр мен түскен сәуле АО арасындағы СОА бұрышына сәйкескеледі.Түскен сәуле мен шағылдырушы бетке түсірілген перпендикуляр арасындағы бұрыш сәуленің түсу бұрышы деп аталады, ал осы перпендикуляр мен шағылған сәуле арасындағы бұрыш сәуленің шағылу бұрышы депаталады. Жарық көзін дискінің шетіне жылжыту арқылы біз түсу бұрышын өзгертсек, онда шағылу бұрышының да өзгергенін көреміз. Бірақ бұл екі бұрыш бұрынғыдай бір-біріне тең олады. Жасалған тәжірибе негізінде жарықтың шағылу заңын тұжымдауға болады:

Шағылған сәуле түсу жазықтығында жатады, түсу бұрышы шағылу бұрышына тең болады.

Түсу бұрышы α әрпімен, шағылу бұрышын a α' -пен белгілеу қабылданған (78-сурет). Сондықтан осы бұрыштарға қатысты жарықтың шағылу заңын математикалық түрде мына теңдікпен беруге болады: α = α'. Егер 77-суретте көрсетілген жарық сәулесі айнаға ВО бағытында түссе, онда шағылғаннан кейін ОА бағытында кетеді. Басқаша айтқанда, шағылған сәуле бағытында келетін сәуле түсетін сәуле бағытында шашырайды . Бұл қасиет жарық сәулесінің қайтымдылығы деп аталады.

Жарық көзін шайба дөңгелегінің бойымен орын ауыстыру жолымен сыну бұрышын арттыруға болады. Сонда түсу бұрышына қарағанда сыну бұрышы тез артады, шағылған шоқтың жарықтығы артады, ал сынған шоқтың жарықтығы кемиді. Түсу бұрышын сыну бұрышы 90⁰-қа тең болатындай етіп аламыз. Мұнда сынған шоқтың жарықтығы жойылады, ал шағылған шоқтың жарықтығы түскен шоқтың жарықтығына тең болады. Түсу бұршының одан әрі артуы –екі ортаны бөлетін шекарада сынудың болмауына алып келеді. Бұл құбылысты толық ішкі шағылу деп, ал толық шағылу болатын бұрышты сындық немесе α_ш шектік бұрыш деп атайды.

.

Дисперсия құбылысын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).

Негізгі жеті түсті шоқтар жай, монохроматты шоқтар деп аталады.

Күн жарығының құрама бөліктерге жіктелу құбылысы дисперсия деп аталады. Кемпірқосақ –жарықтың жаңбыр тамшыларында призмадағыдай жіктелуі нәтижесінде пайда болған күрделі күн жарығының үздіксіз спектрі.

Ақ жарықпен жарықтандырылған дененің түсі, ол дене жарықтың қандай түсін шағылдыратынына тәуелді.

1. Мына кесте бойынша есептерді шығарыңыз.

№			n	Қандай зат?
1	450	270
2	450			алмас
3		300	1,56

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

. Топтық жұмыс (суретпен жұмыс) (5 минут)

Ақ жарық дегеніміз не?

Ақ жарықтың спектрге жіктелуіне мысал келтір?

Ақ жарықтың күрделі екенін түсіндір?

Дисперсияға мысал келтір?

Күн сәулесінің спектрге жіктелуін түсіндір?

Ақ жарықтың күрделі екені білудің маңызы қаншалықты?

. Бекіту сұрақтары:

1. Кемпірқосақтың пайда болуы.
2. Жарық түсі жарық толқын ұзындығына тәуелді ме?
3. Жарық қандай түстерден тұрады?
4. Аспан түсі неге көк?
5. Біртекті ортада жарық қалай таралады?

Екі жақты күнделік стратегиясы

Есеп шығару

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Стикерлерді толтыру

Оқушыларға стикер толтыруды ұсыну

Бағалау парақшаларын толтыру.

Смайликтер арқылы кері байланыс орнату

Есептер шығару

Жарық құбылыстары жайлы мағлұмат беру

Жарық құбылыстары жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

Жарық құбылыстары жайлы мағлұмат алады

Жарық құбылыстары жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Психологиялық дайындық

«Жүректен - жүрекке» шеңбері

– Әрбір еркелетіп айтатын есім гүлге ұқсайды. Гүлдердің бәрі әдемі: раушан да, қызғалдақ та, бәйшешек те – бәрі де өзінше керемет, бәрі де адамға қуаныш сыйлайды. Біздің есіміміз де осындай керемет!

Жаңа тақырыпқа байланысты сыныпты сурет арқылы 3 топқа бөлу

Жаңа тақырыпқа арналған таныстырылым тамашалау

Шығармашылық тапсырма

Сур бойынеша әңгіме құрастыру өз ойларын ортаға с алу

1. Кемпірқосақтың пайда болуы.
2. Жарық түсі жарық толқын ұзындығына тәуелді ме?
3. Жарық қандай түстерден тұрады?
4. Аспан түсі неге көк?
5. Біртекті ортада жарық қалай таралады?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жарық құбылыстарының формулаларына шолу жасау?

«Халықтар» биі

Тақырыпқа сай дайындалған ресурстармен постер жасау

Оқулықтағы тапсырмаларды орындау

Топтық жұмыс (15 минут)   

     Сіздің тобыңызда 5 рөлді: лидер, баяндамашы, хатшы, уақыт сақшысы және бақылаушыларды анықтаңыз. Жұмыс төмендегідей жоспармен жүреді:   

     Берілген есептерді топпен бірлесе отырып, талқылайды шығарады.

1. Күн сәулесі айна бетіне 30⁰ бұрышпен түседі. Шағылу бұрышы неге тең?

2. Массасы 100 кг ағаш көмірі толық жанғанда 340 МДж-ге тең жылу мөлшері бөлінеді. Осы отынның меншікті жану жылуы неге тең?

3. Тізбек бөлігінде 3Кл заряд орын ауыстырғанда электр өрісі 120 Дж жұмыс атқарды. Осы бөліктегі кернеуді анықтаңыз?

4. Жарық сәулесі тегіс айналық бетіне түсіп одан шағылады. Түсу бұрышы 30⁰ болса, шағылу бұрышы қаншаға тең?

5. Көлденең қимасы 2мм² өткізгіштегі тоқтың тығыздығы 50 А/см² 3 мин ішінде осы қимадан қанша электрон өтеді?

6. Өткізгіштің көлденең қимасынан 1 минутта 30 мКл электр мөлшері өткен болса, ондағы тоқ күші неге тең?

І нұсқа

1. Жазық айна дегеніміз не?

2. Егер тізбектегі ток күші 5 А болса, онда өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 2 с ішінде қанша кулон заряд өтеді?

3. Шамды ЭҚК-і 1,5 В ток көзіне қосқанда, тізбектегі ток күші 0,6А. 1 мин ішінде бөгде күштердің атқаратын жұмысы.

4. Катодтан 4 А ток өткенде 30 мин ішінде массасы қандай никель бөлінді? Ниқельдің электрохимиялық эквиваленті 2,03*10^-7кг/Кл.

ІІ нұсқа

1. Электролит арқылы 0,5 А ток күші өткенде, 20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті

2. Егер тізбектегі ток қүші 2А болса, кедергісі 15 Ом спираль сым 10 минутта қандай жылу мөлшерін бөліп шығарды

3. Электр шамының спираліндегі тоқ күші 0,7А, шамның кедергісі 310 Ом болса, шамдағы кернеу?

4. Сфералық айна дегеніміз не?

І нұсқа

5. Жазық айна дегеніміз не?

6. Егер тізбектегі ток күші 5 А болса, онда өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 2 с ішінде қанша кулон заряд өтеді?

7. Шамды ЭҚК-і 1,5 В ток көзіне қосқанда, тізбектегі ток күші 0,6А. 1 мин ішінде бөгде күштердің атқаратын жұмысы.

8. Катодтан 4 А ток өткенде 30 мин ішінде массасы қандай никель бөлінді? Ниқельдің электрохимиялық эквиваленті 2,03*10^-7кг/Кл.

ІІ нұсқа

5. Электролит арқылы 0,5 А ток күші өткенде, 20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті

6. Егер тізбектегі ток қүші 2А болса, кедергісі 15 Ом спираль сым 10 минутта қандай жылу мөлшерін бөліп шығарды

7. Электр шамының спираліндегі тоқ күші 0,7А, шамның кедергісі 310 Ом болса, шамдағы кернеу?

8. Сфералық айна дегеніміз не?

І нұсқа

9. Жазық айна дегеніміз не?

10. Егер тізбектегі ток күші 5 А болса, онда өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 2 с ішінде қанша кулон заряд өтеді?

11. Шамды ЭҚК-і 1,5 В ток көзіне қосқанда, тізбектегі ток күші 0,6А. 1 мин ішінде бөгде күштердің атқаратын жұмысы.

12. Катодтан 4 А ток өткенде 30 мин ішінде массасы қандай никель бөлінді? Ниқельдің электрохимиялық эквиваленті 2,03*10^-7кг/Кл.

ІІ нұсқа

9. Электролит арқылы 0,5 А ток күші өткенде, 20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті

10. Егер тізбектегі ток қүші 2А болса, кедергісі 15 Ом спираль сым 10 минутта қандай жылу мөлшерін бөліп шығарды

11. Электр шамының спираліндегі тоқ күші 0,7А, шамның кедергісі 310 Ом болса, шамдағы кернеу?

12. Сфералық айна дегеніміз не?

І нұсқа

13. Жазық айна дегеніміз не?

14. Егер тізбектегі ток күші 5 А болса, онда өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 2 с ішінде қанша кулон заряд өтеді?

15. Шамды ЭҚК-і 1,5 В ток көзіне қосқанда, тізбектегі ток күші 0,6А. 1 мин ішінде бөгде күштердің атқаратын жұмысы.

16. Катодтан 4 А ток өткенде 30 мин ішінде массасы қандай никель бөлінді? Ниқельдің электрохимиялық эквиваленті 2,03*10^-7кг/Кл.

ІІ нұсқа

13. Электролит арқылы 0,5 А ток күші өткенде, 20 минут ішінде катодта 236 мг мыс жиналды. Мыстың электрохимиялық эквиваленті

14. Егер тізбектегі ток қүші 2А болса, кедергісі 15 Ом спираль сым 10 минутта қандай жылу мөлшерін бөліп шығарды

15. Электр шамының спираліндегі тоқ күші 0,7А, шамның кедергісі 310 Ом болса, шамдағы кернеу?

16. Сфералық айна дегеніміз не?

І нұсқа

17. Жазық айна дегеніміз не?

18. Егер тізбектегі ток күші 5 А болса, онда өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 2 с ішінде қанша кулон заряд өтеді?

19. Шамды ЭҚК-і 1,5 В ток көзіне қосқанда, тізбектегі ток күші 0,6А. 1 мин ішінде бөгде күштердің атқаратын жұмысы.

20. Катодтан 4 А ток өткенде 30 мин ішінде массасы қандай никель бөлінді? Ниқельдің электрохимиялық эквиваленті 2,03*10^-7кг/Кл.

1. Дифракциялық тордың 1 мм ұзындығында 100 штрих бар. Дифракциялық тордың периоды

2. Сабын көпіршігінің боялу себебін түсіндіретін құбылыс

3. Екі интерференцияланушы сәулелердің жол айырмасы болса, тербелістерінің фазалар айырмасы

4. Ұзындығының 1 мм-не 50 штрихтен келетін дифракциялық тордың бетіне түсетін толқын ұзындығы 400 нм жарықтың екінші реттік максимумы көрінетін бұрышы

5. Периоды 0,02 мм дифракциялық тордың көмегімен алынған бірінші дифракциялық көріністің центрден арақашықтығы 3,6 см, ал тордың экраннан қашықтығы 1,8 м. Торға түскен жарық толқынының ұзындығы

БББ кестесі

Мазмұндау

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Сабақ 63

§70-72 Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі

Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі жайлы мағлұмат беру

Оқушы білімін, іскерлігін, дағды деңгейін бақылау, бағалау. Жұқа линзаның формуласын түсіндіріп солар жайлы түсінік қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже

Сабақтың аты

Жалпы мақсаты

Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі жайлы мағлұмат алады

Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

§70-72 Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі

Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі жайлы мағлұмат беру

Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

АКТ.  ресурстар мен стикерлер, түрлі смайликтер, үнтаспа

1. Айнаны ұлғайтуды дегенді қалай түсінесіңдер?

Үш шаманың; нәрсе мен линзаның d ара қашықтығын (1-суретте ОВ) кескіннен линзаға дейінгі f ара қашықтықтың  және фокустық Ғ ара қашықтықты (ОҒ) байланыстыратын формуланы геометриялық жолмен қорытып шығаруға болады (біз сіздерге қорытынды формуланы береміз).  немесе

Осы қатыстарды жұқа линзаның формуласы деп атайды. d, f және F шамалар оң да,

теріс те болуы мүмкін. Линза шашыратқыш болған жағдайда F<0 онда жоғарғы формуланың оң бөлігінде -    теріс шама тұрады,  мүшенің алдына кескін шын болғанда «плюс», ал кескін жалған болғанда «минус » таңбасы қойылады. Ақырында,  мүшенің алдына жарықтаушы нүкте шын болғанда «плюс», ал жалған болғанда «минус» таңбасы қойылады.

Линзаның үлкейтуі. Линза шығаратьн кескіннің шамасы әдетте нәрсенің өлшемінен басқаша болады. Бұл үлкейту деген шамамен сипатталады. Сызықтық үлкейту деп кескіннің сызықтық өлшемінің нәрсенің сызықтық өлшеміне қатынасын айтады. Онда

Мұнда АВ нәрсенің биіктігін һ ал, А₁В₁ кескіннің биіктігін Н деп алайық.

Линзада кескін салу

Нәрсенің кез келген бір нүктесінен шыққан барлық сәулелер, линзадан өткен соң бір нүктеде қиылысатыны бізге белгілі.

Дәл осы қасиет бойынша жұқа линза, нәрсенің кез келген нүктесінің, немесе, тұтас барлық нүктесінің (немесе нәрсенің) кескінін береді. Фокустары, оптикалық центрі берілген жинағыш линза арқылы кескін салу үшін, біз сәулелердің «қолайлы» үш түрін пайдаланатын боламыз. Оптикалық бас оське параллель сәулелер, линзада сынған соң, линзаның фокусы арқылы өтетінін айытқанбыз. Линзаның фокусы арқылы келген сәулелер сынғаннан кейін, оптикалық бас оське параллель кететіні байқалады. Ақырында, линзаның оптикалық центрі арқылы өтетін сәулелер, өзінің бағытын өзгертпейді.

АВ нәрсенің кескінін салайық. Кескін салғанда жинағыш линза 3-суретте көрсетілген белгімен, ал шашыратқыш линза 4-суретте көрсетілген белгімен беріледі. А нүктенің кескінін табу үшін, АС сәулені оптикалық бас өске

параллель бағыттайық. Сынғаннан

кейін, ол линзаның фокусы арқылы өтеді. Екінші АД сәулені фокус арқылы бағыттап жіберуге болады. Сынғаннан кейін ол, оптикалық бас оське параллель кетеді. Осы сынған екі сәуленің қиылысу нүктесінде А нүктенің А₁ кескіні болады. Сөйтіп нүктенің кескінін салу үшін «қолайлы» үш сәуленің:

оптикалық центр арқылы өтетін сәуленің,

оптикалық бас оське параллель келіп линзаға түсетін сәуленің,

фокус арқылы өтетін сәуленің, линза арқылы жүретін

.

1.Есеп:

Жұқа жинағыш линзаның фокус қашықтығы 20 см, нәрседен линзаға дейінгі қашықтық 40 см болғанда, кескін линзадан қандай қашықтықта орналасады.

Бер:         Шешуі:                                                                                                  

F=20см                                                                                                                                     

d =40см                                                                                                                                 

т/к; f-?                                                                                                                                                    

                                                                                        Жауабы:40 см                                                                   

2.Есеп
№31 жаттығу-1
d=3F, d=2F, F<d<2F, d<F. кескіндер салу, кескінге сипаттама беру.

Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.

§4.11 дайындық сұрақтарын талдау.

1. Линза дегенді қалай түсінесің?
2.  Шашыратқыш линзаны жинағыш линзадан қалай ажыратады?
3. Линзаның оптикалық центрі, фокусы дегеніміз не?
4. Қандай жазықтық фокустық жазықтық деп аталады?
5. Линзаның оптикалық күші дегеніміз не?

Оптикалық аспаптар. Көз- оптикалық жүйе.

Оптикалық аспаптар. Көз-оптикалық жүйе жайлы мағлұмат беру

Оптикалық аспаптар. Көз-оптикалық жүйе жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйрету

-Оптикалық аспаптардың кескінніӊ қалай пайда болуын білу

- Оптикалық аспаптар мен көздіӊ негізгі бөліктерін және олардыӊ қызметін білу;

-көздіӊ оптикалық жүйесін білу;

- көздіӊ ақауларын білу: алыстан көргіштік және жақыннан көргіштік;

- алыстан көргіштік және жақыннан көргіштікті түзетуді білу.

Оптикалық аспаптар. Көз-оптикалық жүйе жайлы мағлұмат алады

Оптикалық аспаптар. Көз-оптикалық жүйе жайында күнделікті өмірде және есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

- оптикалық аспаптар мен көздіӊ негізгі бөліктерін және олардыӊ қызметін біледі;

- оптикалық аспаптар мен көз торламасында пайда болған кескінніӊ қасиетін біледі;

- көздіӊ ақауларын айыра біледі;

- алыстан көргіштік және жақыннан көргіштікті қандай көзілдірікпен түзетуді біледі.

Физика 8 сынып ЭО, постер,

Мүғалімнің іс-әрекеті

Класты түгендеу. Линза түрлері арқылы 3 топқа бөлу.

1. Шашыратқыш линза

2. Жинағыш линза

3. Жазық айна

Үй тапсырмасын сұрау. «Иә- жоқ» сұрақтарға жауап беру .

1. Линзалардағы кескіндерді тұрғызу үшін негізгі үш сәулені пайдаланады

2. Линзаның оптикалық күші сындыру қабілетінің өлшемі болып табылады?

3. Адамда бес түрлі сезім мүшелері бар?

4. Шашыратқыш линзаны жинағыш линзадан ажырата алмаймыз?

5. Нәрсе линзаның бас фокусында орналасса (d = F) , кескін болады

6. Анализатордың бір бөлігі зақымданса, басқа бөліктеріне әсер етпейді

7. Жинағыш шыны линза суға батырылды. Осы жағдайда линзаның оптикалық күші өзгереді?

8. Шашыратқыш линзадағы нәрсе кескіні шын , үлкейтілген болады

9.Линзаның бас фокусында жинағыш линзаның көмегімен алынған кескіннің биіктігі дененің биіктігіне тең болады

10. Сезім мүшелері қоршаған ортаның бір тітіркендіргіштерін қабылдайды

Тақтаға сабақтың тақырыбы жазылады. Әр топ өзара білімдерін сынайды.

 1-топ. Оптикалық аспаптар

 2-топ. Көз. Көз құрылысы

 3- топ. Көз кемшілігі: Алыстан және Жақыннан көргіштік

Түрлі түсті Конверт - сұрақ:

1. Жақыннан көргіш адам аралға тап болды. Ол көзілдірігінің линзаларын қолдану арқылы от жаға ала ма?

2.Фотоаппараттағы сәуле жолын сыз.

3. Көздің бұзылуы, ауру түрлері

1. Көз гигиенасы

 2. Дәрігер Алмасқа оптикалық күші -1 дптр болатын көзілдірік тағуға кеңес берді. Алмаста көздің қандай кемшілігі байқалады? Бұл көзілдіріктің линзаларының фокустық қашықтығы қандай?

3. Проекциялық аппараттағы сәуле жолын сызыңыз.

1. Орманда адасып қалған бала, сіріңкесіз Күн сәулесі мен өз көзілдірігін пайдалану арқылы от жаға алды. Бұл балада көздің қандай кемшілігі байқалады?

2. Көз құрылысына байланысты тірек                      

 сызбаны аяқтап, макет арқылы сипаттау

3. Лупаның сәуле жолын салыңдар?

Жұппен жұмыс. Адасқан сөздер

Эксперименттік есептер:

№1. Фокустық қашықтығы 5 см линзаны алыңдар да, линзаны экраннан 10 см, ал жарық көзін 5 см аралыққа орналастырыңдар. Экранда анық кескін пайда болғанша жарық көзін жылжыта отырып тиісті есептеулер жүргізіңдер. Нәтижесін белгілі фокустық қашықтықпен салыстырыңдар.

№2. Фокустық қашықтығы белгісіз линзаны пайдаланып, экранда анық кескін шығарып алыңдар, есептеулер жүргізу арқылы линзаның фокустық қашықтығын анықтаңдар.

Тест тапсырмалары

1.Жинағыш линзаның көмегімен нәрсенің кішірейтілген жалған кескінін алуға бола ма? Егер мүмкін болса нәрсені қалай орналастыру қажет?

а) жоқ; б) иә, линза мен фокус аралығында; в) иә, Ғ пен 2Ғ арасында;

г) иә, 2Ғ –тен ары ; д) иә, 2Ғ-те.

2. Егер нәрсені шашыратқыш линзаның фокусында орналастырса, онда оның кескіні …

а) шын, үлкейтілген; б) жалған, кішірейтілген ; в)жалған,үлкейтілген ;

г) жалған,өлшемі өзіне тең ; д) кескін пайда болмайды.

3.Жинағыш линзаның фокус аралығы 0,2м . Кескіннің өлшемі өзіне тең болу үшін нәрсені линзаға дейін қандай қашықтыққа қою керек?

а) 10см ; б) 20см ; в) 40см; г) 80см; д) ондай жағдай мүмкін емес.

4.Нәрсе мен өлшемі өзіне тең кескіннің ара қашықтығы 2м. Линзаның оптикалық күші

а) 1 дптр; б) 2 дптр; в) 3 дптр; г) 4 дптр; д) 0,5 дптр.

5. Линзаның оптикалық күшінің БХЖ-де өлшем бірлігі …

а) Н; б) ; в) м ; г) ; д) жауаптар ішінде дұрысы жоқ.

Көру жітілігін анықтау

Керекті құрал-жабдықтар: көру жітілігін анықтауға анықтауға арналған кесте

Оқушылардың көздерінің қаншалықты арақашықта көретінін мектеп дәрігерінің көмегімен анықтаймыз

Бағалау. Топ басшысы жиынтық бағалауды айтады

Кері байланыс

Кубик беріледі. Кубиктің алты бұрышына өз пікірлерін білдіріп, сабақты қорытындылайды

73 §74. Оқып келу . «Көз – өмірдің айнасы» эссе

Тапсырмалар

Есептер шығару  

Оқушыларды еркіндік және қажеттілік.туралы түсініктер қалыптастыды, тапсырмалар орындауда тақырыпты толығымен түсінеді  

Тақырыпты түсініп оқуына орай ойын толық жеткізуге ,ауыз-екі сөйлеуге, тілдік қорлары дамыйды

Анықтамалар арқылы меңгерілген ойлары толығымен тақырыптар бойынша дамыйды, тапсырмаларды пайдалана отырып жұмыстар орындауға машықтары дамиды.

Психологиялық дайындық

«Жүректен - жүрекке» шеңбері

– Әрбір еркелетіп айтатын есім гүлге ұқсайды. Гүлдердің бәрі әдемі: раушан да, қызғалдақ та, бәйшешек те – бәрі де өзінше керемет, бәрі де адамға қуаныш сыйлайды. Біздің есіміміз де осындай керемет!

Геометриялық фигуралар үлестіріледі

Миға шабуыл арқылы

Сұрақ жауапты пайдалану

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы әр топты диалогқа түсіру

Сын тұрғысынан ойлау

1.Проекциялық аппараттар экранда нәрсенің шын, үлкейтілген және кері кескін береді

А. Ия                      Ә. Жоқ

2. Мөлдір денелерді үлкейтетін проекциялық аппаратты эпидаскоп, ал мөлдір емес денелерді үлкейтетін аппаратты диаскоп дейміз.

А. Ия    Ә. Жоқ

3. Фотоаппараттың негізгі бөлігіне мыналар жатады: камера және кассета

А. Ия   Ә. Жоқ

4. Көз – «тірі» оптикалық аспап

А. Ия      Ә жоқ

5. Ұсақ денелерді кішірейтіп көрсету үшін қолданылатын жинағыш линза лупа деп аталады.

А. Ия   Ә. Жоқ

6. Ең жақсы көру қашықтығы 20 см

А. Ия       Ә. Жоқ

7. Өте ұсақ денелерді көру үшін микроскопты пайдаланады

А. Ия              Ә. Жоқ

8. Қарапайым микроскоп бес линзаның комбинациясы болып табылады.

А. Ия           Ә. Жоқ

9. Бірінші айналық телескопты 1671-1672 жылдары И. Ньютон жасады

А. Ия         Ә. Жоқ

10. Телескоп су асты денелерін бақылауға арналған құрал

А. ия                     Ә. Жоқ

«Топтастыру» арқылы жалыпы бүгінгі сабақты меңгерту іс-әрекетіне балайнысты сабақты талдау

Әр топқа жаңа тақырып төңірегінде тапсырмалар татату, Әр топ өз беттеріншге ақылдасып, нәтижесінде топтаса отырып ортақ жауап табады, сол арқылы тақырыптың мағанасын ашады

Тест

1.Шашыратқыш линзаның көмегімен нәрсенің үлкейтілген кескінін алуға бола ма? Егер мүмкін болса, онда нәрсені қалай орналастыру қажет?

а) жоқ; б) иә, линза мен фокус аралығына; в) иә, Ғ пен 2Ғ арасында;

г) иә, 2Ғ-тан тысқары; д) иә, 2Ғ-та.

2.Бірліктердің халықаралық жүйесінде линзаның фокус аралығының өлшем бірлігі қалай өрнектеледі?

а) Н; б) ; в) м; г) ; д) жауаптар ішінде дұрысы жоқ.

3. Қос дөңес линзаның көмегімен нәрсенің жалған кескіні алынған.Төмендегі формулалардың қайсысы осы жағдайға сәйкес келеді?

а) ; б) ; в) ;

г) ; д) .

4.Төмендегі приборлардың қайсысы нәрсенің нақты және кішірейтілген кескінін береді?

а) микроскоп; б) телескоп; в) көру трубасы; г) фотоаппарат; д) фильмоскоп.

5. Екі ортаны бөліп тұрған шекара бетіне түсу бұрышының қандай да бір мәнінде түсу бұрышы синусының сыну бұрышы синусына қатынасы -ге тең. Түсу бұрышын 2 есе арттырса, осы қатынас неге тең болады?

а) ; б) ; в) 2; г) 4; д) нақты жауап беру мүмкін емес.

Тақырыпқа қатысты әңгіме құрастыру арқылы   жинақтайды

Тарау бойынша білімдерін жинақтау үшін әр топқа тақырып төңірегіәнде шағын әңгіме жазу тапсырылады

БББ кестесі

Мазмұндау

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Өз біліміңді тексер

Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту арқылы орындаушылық және танымдық қабілеттерін арттыру

Сыни тұрғыдан ойлау арқылы еркін сөйлейді, өз ойларын ортаға салау арқылы тапсырмаларды топпн жұмыс істеуге пайдаланады

Психологиялық дайындық

«Жүректен - жүрекке» шеңбері

– Әрбір еркелетіп айтатын есім гүлге ұқсайды. Гүлдердің бәрі әдемі: раушан да, қызғалдақ та, бәйшешек те – бәрі де өзінше керемет, бәрі де адамға қуаныш сыйлайды. Біздің есіміміз де осындай керемет!

Оқушыларды сапқа тұрғызып, 1-4 дейін санау арқылы топқа бөлу

Алтын ереже құру қажеттігі туралы айту.

Әр топқа бағалау парағын таратып беру.

Фигуралармен бағалау әдісімен бағалау үшін фигуралар таратып беру

«Сандарды бейнеле» ойыны

арқылы психологиялық ахуалды жақсарту

Кім шапшаң» ойынын пайдалану арқылы сұрақ жауап сәтін өткізу

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы әр топты диалогқа түсіру

,Өткен тақырып аррналған үй тасырмасын қайталауға сұрақтар жасалып, интерактивті тақтада көрсетіледі., крассворд, карточкалар

:
1. Оптикалық аспаптардың негізгі бөліктері --------------------- тұрады
2. Оптикалық аспаптардың жұмыс істеу әрекеті ---------------- заңдарына негізделген
3. Диаскоп -------------- денелерді проекциялайды
4. Эпископ --------------- денелерді проекциялайды
5. Эпидиаскоп ------------- денелерді проекциялайды
6. Микроскоп - дененің ----------------------- кескінін береді
7. Телескоп — рефлектордың телескоп — рефрактордан артықшылығы:
а.

«

Жаңа сабақ

«Сиқырлы сандық» ойыны қолданылады.

Мұнда әр топтың басшысы сиқырлы сандықтағы сұрақтарды алып, жауаптарын сол мезетте беріп отырды. Әрбір дұрыс жауапқа мадақтау, мақтау сөздері айтылып, ал сыныптастары қол шапалақтап , қошеметтеп отырды

Жауабын сәйкестендір.

Жауабын сәйкестендір

1	Жұқа линзаның формуласы	т	dsina = kl
2	Линзаның оптикалық күші	и	Біртекті ортада жарық түзу сызықпен таралады
3	Дифракциялық тордың формуласы	О
4	Жарықтың түзусызықты таралу заңы	к	a түсу бұрышы g шағылу бұрышына тең
5	Жарықтың шағылу заңы	а	D = 2 k
6	Интерференцияның максимум шарты	п	D =

Семантикалық карта.

Сұрақ пен дұрыс жауаптың қилысына «+» таңбасын қойыңыз.

Әр топқа деңгейлік тапсырмаларды тест түрінде беріле

Барлық оқушыларға шағын тест беріледі Топ жетекшілеріне топ мүшелерін бағалау үшін критерийлер

. Оптикалық аспаптар тақырыбына тест

1. Оптикалық аспаптарға жатады:

А. Телевизор, фотоаппарат В. Проекциялық аппарат, лупа С. Компьютер, микроскоп

Д. Телескоп, радио

2. Микроскоп неше есе үлкейтуге көмектеседі?

А. 200-300    В. 350-400    С. 700-800    Д. 500-600  

3. Құрылысы бірдей проекциялық аппараттар:

А. диапроектор, телевизор В. Диапроектор, кинопроектор, фотоүлкейткіш

С. Фотоаппарат, лупа Д. Фотоаппарат, лупа, диапроектор

4. Фотоаппараттың негізгі бөлшегі:

А. Объектив В. Линза С. Диафрагма Д. Фотокамера

5. Лупа қандай линзадан жасалған?

А. Қосойыс В. Жазықойыс С. Жазықдөңес Д. Қосдөңес

6. Бірінші рефлектор-телескопты тауып шығарған қай ғалым?

А. Паскаль В. Ньютон С. Эйнштейн Д. Фарадей Е. Ампер

7. Телескоптың басты және негізгі бөліктері:

А. Объектив В. Окуляр С. Объектив, окуляр Д. Линза 

8.Көздің диаметрі

А) 20-23 мм     В) 23-25мм       С) 18-20мм     Д) 25-27 мм

9. Көз бұршағының диаметрі

А) 8 -10 мм     В) 10-12мм       С) 18-20мм     Д) 6 -7 мм

10.Әлемдегі ең үлкен телескоп-рефлектордың айнасының диаметрі

А) 8м      В) 7м      С) 6м    Д) 9м

Дата: 2019-04-23, просмотров: 976.

Материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления пользователям Интернета и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав. © 2018 - 2024